Jak skutecznie uczyć się języków

Monika Stelmach: – Wiele osób uważa, że aby nauczyć się języka obcego, trzeba mieć predyspozycje językowe. Czym one są? Marta Gawinkowska-Stefańska: – Amerykański psycholog Howard Gardner, twórca teorii inteligencji wielorakiej, wyróżnia inteligencję matematyczno-logiczną, przyrodniczą, muzyczną, przestrzenną, ruchową, interpersonalną oraz językową. Każdy człowiek łączy w sobie te rodzaje, tyle że są one w różnym stopniu rozwinięte. Elementami kluczowymi inteligencji lingwistycznej są: wrażliwość na brzmienie, rytm, budowę i znaczenie słów. Osoby nią obdarzone mają bogate słownictwo, umiejętność jasnego wyrażania własnych myśli w mowie i piśmie, łatwość argumentacji oraz – często – zamiłowanie do literatury. Potencjalnie szybciej zatem uczą się także języków obcych. Nie ma osoby, która w ogóle nie posiada zdolności językowych. Może nie każdy będzie mówił płynnie, gramatycznie i z doskonałym akcentem, ale każdy może posługiwać się językiem obcym na jakimś poziomie zaawansowania. Poza tym zdolności językowe wcale nie są najważniejsze. Większe znaczenie ma motywacja, wiara we własną sprawczość, odwaga mówienia w języku obcym i okoliczności zewnętrzne, np. czas i pieniądze, by wyjechać na kurs za granicę. Niektórzy po kilku latach nauki i kolejnych kursach nadal nie mówią w obcym języku. To znaczy, że albo boją się mówić, albo źle się uczyli. Co to znaczy? Wiele osób nudzi gramatyka czy wkuwanie słówek. Jeśli trafią na lekcje, gdzie będzie mało konwersacji, a dużo ćwiczeń gramatycznych, poczują się znudzone, zniechęcone i zmęczone nauką. Innym poznanie zasad, jakie rządzą danym językiem, ułatwia jego rozumienie. Ważne jest, żeby człowiek uczył się w sposób, który lubi. Program nauki w szkołach publicznych jest sformatowany dla wszystkich w taki sam sposób i polega głównie na ćwiczeniach gramatycznych. Dlatego tak wiele osób wychodzi z nich zniechęconych do nauki języków obcych. Znam osoby, które całkiem dobrze czytają i piszą po angielsku, ale nie mówią, bo nie miały zbyt wielu okazji spróbować. Często też nie rozumieją, co się do nich mówi, bo nie ćwiczyły rozumienia ze słuchu. Wiele do życzenia pozostawia sposób sprawdzania wiedzy za pomocą testów, gdzie najmniejszy błąd jest karany niższą oceną. W ten sposób rodzi się lęk przed używaniem języka. Człowiek woli nic nie powiedzieć, niż się pomylić. Po takiej edukacji wiele osób jest sfrustrowanych, bo nie mogą zrozumieć, dlaczego po wielu latach nauki nie udaje im się opanować języka. Ale czy można to zrobić bez znajomości gramatyki? Małe dziecko nie zna zasad gramatycznych, uczy się języka ze słuchu i z czasem mówi poprawnie. Jedna z moich klientek, osoba niezwykle inteligentna, trafiła do mnie po kolejnym kursie językowym z przekonaniem, że nie uda jej się opanować angielskiego, a od tego zależał jej awans. Ponieważ wyraźnie męczyły ją ćwiczenia gramatyczne, zrezygnowałyśmy z nich i cały czas zajęć poświęcałyśmy na słuchanie nagrań i konwersacje. Odetchnęła z ulgą, ruszyłyśmy z miejsca. Znam osoby, które nauczyły się języka, oglądając filmy. To metoda łącząca przyjemne z pożytecznym. W filmach widać, w jaki sposób język jest używany w warunkach naturalnych, a nie sztucznych, czyli szkolnych. A niezrozumiałe słowa i konstrukcje zdań można sobie zapisać i na spokojnie przetłumaczyć. Wiele współczesnych seriali ma zwykle jakiś temat przewodni, więc powtarzają się w nich zwroty, czy to z dziedziny medycyny, czy kryminalistyki, które z czasem utrwalają się w pamięci. Inne samouki kochają muzykę i tłumaczą sobie teksty piosenek. Nawet jeśli te metody na pewnym etapie zaawansowania okazują się niewystarczające, to przecież można je połączyć z innymi. Tym, którym język obcy jest potrzebny w pracy, dobrze zrobi czytanie umów z klientami czy notowań giełdowych. Ktoś zainteresowany polityką może czytać i tłumaczyć newsy polityczne. Jedna z moich klientek jest projektantką ogrodów. Podczas lekcji ćwiczymy ewentualne dialogi z zagranicznym klientem, co bardzo podnosi motywację. To jedna z tajemnic poliglotów. Chyba sama motywacja to za mało. Jakie inne sposoby na naukę mają poligloci? Wiele osób myśli sobie: fajnie byłoby znać pięć języków. Jednak ich uwagę i energię pochłaniają inne priorytety, np. praca, dzieci, rodzina, i języki schodzą na dalszy plan. Dla poliglotów nauka języków jest często sposobem na życie. Idąc na spacer, biorą ze sobą fiszki czy spisane zwroty, słuchają obcojęzycznych rozgłośni, oglądają telewizję, czytają. Wykonują masę pracy, ale wplecionej w ich codzienne czynności. Wielu z nich zresztą nauczyło się kolejnych języków z konieczności – wymusiła to zmiana miejsca zamieszkania lub pracy. Poza tym każdy kolejny język przychodzi łatwiej. Działa proste przekonanie: jeśli nauczyłem się innych, nauczę się i tego. No i pomaga doświadczenie – wiadomo już, co się sprawdza, a co przeszkadza w nauce i nie przynosi efektów. Wydaje się, że poliglotom nauka przychodzi bez wysiłku. Nic nie przychodzi bez wysiłku. Niektórzy z nich twierdzą wręcz, że nie mają żadnych specjalnych zdolności językowych, po prostu wkładają w to dużo pracy. Ale po pierwsze, chcą poznać języki obce, a po drugie, lubią to, bo umieli obudzić w sobie pasję. Timothy Doner, 20-latek z Nowego Jorku, potrafi porozumiewać się w 23 językach. Zaczął w wieku 13 lat od hebrajskiego dzięki swojemu zainteresowaniu izraelskim zespołem muzycznym. Tłumaczył sobie teksty jego piosenek, potem odwiedzał izraelskie kafejki w Nowym Jorku, gdzie najpierw przysłuchiwał się klientom, a z czasem próbował z nimi rozmawiać. Na Skypie znajduje różne osoby, które chcą z nim ćwiczyć kolejne języki. Praca w tandemach to zresztą bardzo modna ostatnio metoda. Polega ona na wymianie, np. Polak z Rosjaninem uczą się wzajemnie swoich języków ojczystych, na żywo albo za pośrednictwem komunikatorów. Nauka w taki naturalny sposób przynosi dobre efekty. A nie ma ryzyka, że jeśli taki nauczyciel sam nie mówi perfekcyjnie, to uczeń będzie powielał jego błędy? Każdy robi błędy językowe: skraca, stosuje niepoprawne konstrukcje gramatyczne albo nieodpowiednio akcentuje słowa. Kiedy jeszcze podczas studiów wyjechałam do Anglii, zadawałam Anglikom pytania w stylu: Dlaczego powiedziałeś to w past simple, a nie w present perfect? A oni, zdziwieni, że w ogóle ich o to pytam, odpowiadali, że tak jest krócej i prościej. Dla większości ludzi na świecie mówiących po angielsku nie jest to język ojczysty, więc mają różne akcenty. Nawet w Wielkiej Brytanii nie wszyscy posługują się wzorowym angielskim, wiele zależy od regionu, z którego pochodzą, czy wykształcenia. W jednym z odcinków serialu „Sherlock Holmes” główny bohater rozmawia z więźniem, który prosi go o pomoc, ale zamiast skupić się na sprawie, cały czas poprawia jego błędy językowe. Ten drugi, z pewnością Anglik, myli np. czasownik teach (uczyć kogoś) z learn (uczyć się). Kiedy koresponduję z moim przyjacielem z RPA, bardzo się przykładam do poprawności językowej, a dla niego to częściowo język ojczysty, więc pisze z większym luzem. Strach przed popełnieniem błędu jest jednym z podstawowych powodów barier językowych. Na czym polegają bariery językowe? Najczęściej jest to lęk przed mówieniem. W skrajnych przypadkach osoby, które wiele lat uczą się języka obcego, bardzo dobrze posługują się nim na lekcjach, a w życiowych sytuacjach nie są w stanie wydusić z siebie słowa. Pamiętam klientkę, którą przygotowywałam do egzaminu FCE. Jedno z zadań polega na mówieniu przez minutę na temat wyznaczonego zdjęcia. Dobrze radziła sob