Neurony w sądzie, czyli dlaczego mózg sprawia, że niektórzy świadkowie mimo woli kłamią
Neuronauka a kłamstwo
Artykuł ukazał się w „Ja My Oni” tom 31. „Jak i po co podglądany jest mózg”. Poradnik dostępny w Polityce Cyfrowej i w naszym sklepie internetowym.
***
Badacze systematycznie zwracają uwagę na fakt, że zeznania świadków są bardzo ważnym, jeśli nie jednym z najważniejszych dowodów w postępowaniu sądowym. Jednocześnie duża grupa naukowców stoi na stanowisku, że niewystarczająca jest świadomość policji, sądu i prokuratury o funkcjonowaniu ludzkiej pamięci. A jest ona podatna na sugestie i wspomnienia łatwo zniekształcają się nawet u osób zupełnie zdrowych psychicznie.
Konsekwencje niezgodnych z prawdą zeznań albo błędnego wskazania winnego podczas tzw. procedury okazania (czynność procesowa polegająca na pokazaniu świadkowi za lustrem weneckim kilku osób i poproszeniu go o rozpoznanie winnej przestępstwa) mogą mieć ogromne znaczenie społeczne. Uniewinniona przez sąd może być osoba, która w rzeczywistości dopuściła się czynu zabronionego, np. gwałtu czy zabójstwa, skazana niewinna zarzucanego jej czynu.
Pomyłki w zakresie błędnego wskazywania osoby jako sprawcy nie są, niestety, zjawiskiem rzadkim. Zgodnie z amerykańskim National Registry of Exonerations główną przyczyną skazania około 13 proc. osób, które później uwolniono, było fałszywe zeznanie świadka. A według raportu Innocence Project aż 30 proc. osób oczyszczonych z zarzutów wskutek wyników badań DNA zostało wcześniej skazanych na tej samej podstawie. Ogólnie statystyki pokazują, że za ponad połowę przypadków wymierzenia kary pozbawienia wolności osób niewinnych odpowiada błędna identyfikacja sprawcy przez świadka.