Leo Szilard, wybitny fizyk, bez udziału którego pierwszy reaktor jądrowy nie powstałby w Ameryce, a bombę atomową wynaleźliby Niemcy albo Rosjanie, pytany o kosmitów mawiał, że wcale nie trzeba ich szukać daleko. Obcy są tutaj, na Ziemi – i są Węgrami. Tak się jakoś wówczas, czyli w latach 30. i 40. ubiegłego wieku, złożyło, że opuszczający zagrożoną nazizmem Europę przedstawiciele tej nacji wnieśli niebywały wręcz wkład w rozwój nauki i techniki. Gdyby nie aktywność uczonych takich jak Szilard, Eugene Wigner, Edward Teller czy John von Neumann, świat wyglądałby dziś zupełnie inaczej i przypominał, zapewne, alternatywną rzeczywistość z „Człowieka z wysokiego zamku” Philipa K. Dicka (powieści, w której państwa osi wygrywają wojnę). Mówiąc inaczej – Węgry zrzuciły na świat desant geniuszy takiej miary, że wydawało się to mieć kosmiczną wręcz proweniencję. Szilard podejrzewał Węgrów o nieziemskie pochodzenie z jeszcze jednego powodu – ich mowy, niepodobnej do żadnego z języków sąsiednich nacji do tego stopnia, że wciąż trwają dyskusje na temat jego pochodzenia. Mowa Węgrów musiała przyjść z kosmosu. Szilard dotknął sedna problemu w ewentualnej komunikacji z obcymi cywilizacjami. Lingua cosmica Nie ma pewności, kiedy padły pierwsze konkretne propozycje nawiązania kontaktu z mieszkańcami innych planet. Carlowi Friedrichowi Gaussowi, niemieckiemu uczonemu wielu talentów, przypisuje się na przykład pomysł, by w syberyjskiej tundrze uprawiać, dosłownie, figury geometryczne. Drzewa i zboża sadzone tak, by utworzyły ilustrację twierdzenia Pitagorasa (trójkąt i trzy prostokąty), miałyby dawać dobrze widoczne z kosmosu świadectwo naszego istnienia oraz inteligencji. Podobnych propozycji było co najmniej kilka – większość z nich przywodziła na myśl rysunki na peruwińskim płaskowyżu Nasca lub, w bardziej wyrafinowanej formie, sławetny czarny prostopadłościenny monolit z filmu Stanleya Kubricka „2001: Odyseja kosmiczna”. Chodziło o ułożenie bądź skonstruowanie czegoś namacalnego, co nosiłoby znamiona tworu nieprzypadkowego, najlepiej zawierającego jakieś kąty proste, ilustrującego znajomość podstawowych praw matematyki. Sposób myślenia o komunikacji z kosmitami zmienił raz na zawsze artykuł opublikowany w tygodniku „Nature” jesienią 1959 r. Włoski fizyk cząstek elementarnych Giuseppe Cocconi i jego amerykański kolega Philip Morrison zaproponowali, by ewentualne kontakty prowadzić na falach radiowych – o częstości 1420 MHz. Po pierwsze, fale te bez przeszkód przenikają przez często spotykane w kosmosie obłoki kosmicznego pyłu i bez większych przeszkód przemieszczają się po Wszechświecie. Po drugie, w naturalnych warunkach są emitowane przez atomy wodoru, pierwiastka powszechnego w przestrzeni kosmicznej. Można przypuszczać, że z tych dwóch powodów nie tylko ludzie mogą się zdecydować na nadawanie na tej właśnie częstości. Pytanie o sposób komunikacji znalazło niezłą odpowiedź – mniej więcej od połowy wieku wiadomo już było, że jeśli mamy się porozumieć, to tylko drogą radiową. Należało tylko zastanowić się nad językiem przekazu. Pewne sugestie podsunął wybitny matematyk holenderski Hans Freudenthal. Między 1957 a 1960 r. zaprojektował w pełni sztuczny język, który mógłby posłużyć do komunikacji międzygwiezdnej. Jądrem jego lingua cosmica, w skrócie lincos, była maksymalnie uproszczona łacina oraz elementarne zasady logiki. Łącząc najbardziej podstawowe symbole języka Lincos można było wyrazić symbole odpowiadające ogólniejszym kategoriom. Równania, prawa, a nawet informacje dotyczące zjawisk fizycznych – wszystko to dało się wyrazić w matematycznym języku Freudenthala. Symbole zapisywał Holender w formie liter alfabetu rzymskiego oraz liczb. Te miałyby być następnie przekładane na serie impulsów radiowych o różnej długości i częstotliwości, przypominające bardziej skomplikowaną wersję alfabetu Morse’a. Przed zasadniczą treścią przekazu nadawany byłby słownik, czyli zestaw najbardziej podstawowych fraz i symboli. Stanowił on niezbędnik umożliwiający zrozumienie całości. Podobny język, ale oparty wyłącznie na liczbach, obmyślił matematyk amerykański Carl L. DeVito. Piktogramowy system symboli zaproponowali ostatnio astronomowie kanadyjscy Yvan Dutil i Stéphane Dumas. Żaden z nich nie został jednak nigdy użyty. Wszystkie pozostają przykładami czysto intelektualnych ćwiczeń z lingwistyki kosmicznej. Lingua numerica Trop matematyzacji języka wydaje się jednak słuszny. Z jakiegoś niewyjaśnionego powodu matematyka jest językiem przyrody. Marvin Minsky, wybitny amerykański badacz sztucznej inteligencji, mawia, że każda rozwinięta cywilizacja musi z czasem wypracować język symboliczny (a takim jest matematyka) – symbole bardzo bowiem ułatwiają kategoryzację celów oraz ich sprawną realizację. Trudno się też spodziewać, by były takie miejsca w kosmosie, gdzie dwa plus dwa nie równa się cztery. Z przeświadczenia, że prawa matematyki i logiki są uniwersalne, wychodzą także pomysłodawcy czegoś, czemu można nadać nazwę lingua numerica. Skoro kosmici posługują się liczbami, a tak najpewniej jest, to znają też zera i jedynki. Jeśli są w stanie zbudować radioteleskopy, muszą sprawnie posługiwać się elektroniką. Wynika z tego, że, prawdopodobnie, korzystają z komputerów – urządzeń elektronicznych operujących na bitach. Zamiast prostej wiadomości można więc im wysyłać programy komputerowe. Podstawowym zadaniem takich programów byłoby wygenerowanie treści komunikatu. Ale mogą one zawierać swego rodzaju podprogramy, w których zakodowane są przepisy, algorytmy innych rozmaitych funkcji – trochę jak w kodzie DNA zapisane są wszystkie, nie tylko te akurat używane, funkcje żywego organizmu (a nawet innych organizmów). Eksperymentując z takim wielopoziomowym soft­warem informatycy z kosmosu mogliby samodzielnie odtworzyć wiele aspektów naszej cywilizacji – na przykład symulować naszą historię, ewolucję, ba – nas samych. A gdyby jeszcze taki program wyposażyć w sztuczną inteligencję (to oczywiście pieśń przyszłości, jeszcze), to moglibyśmy wysyłać obcym nie tyle listy, co wirtualnych emisariuszy – wręcz samodzielnych ambasadorów. Ludziki Drake’a Kiedy 16 listopada 1974 r. gigantyczny, ponad 300-metrowej średnicy radioteleskop Arecibo ustawił się dokładnie naprzeciw odległej o 25 tys. lat świetlnych mgławicy Herkulesa, nadał w jej kierunku 1679 bitów. Składały się one na pierwszą wysłaną świadomie (sygnał rozgłośni radiowych i telewizyjnych też ulatuje w kosmos), a przede wszystkim celowo spreparowaną przez człowieka wiadomość dla pozaziemskich cywilizacji. Jej autorem (i pomysłodawcą całego przedsięwzięcia) był Frank Drake, astronom i astrofizyk amerykański, bez którego nie byłoby całego skupionego wokół tego celu ruchu zwanego SETI (Search for Extraterrestial Intelligence). Drake wychodził z zupełnie innego założenia niż Freudenthal, DeVito czy Dutil. Był pragmatykiem. Sądził, że jeden obraz jest lepszy niż tysiąc słów. Jego komunikat do kosmitów był więc raczej pocztówką niż dziełem epistolarnym. Drake szedł w ślady słynnego Carla Sagana, który zdołał namówić NASA, by na pokład zmierzających poza Układ Słoneczny sond Pionier 10 (1972 r.) i Pionier 11 (1973 r.) zabrać niewielkie aluminiowe plakiety. Na ich pozłacanej powierzchni wyryto wizerunki mężczyzny, kobiety i inne nieskomplikowane informacje o planecie pochodzenia sond. W Arecibo Drake nadał w kosmos piktogram zakodowany w zerach i jedynkach (między innymi informacje na temat budowy DNA, schematyczne wizerunki ludzi, Układu Słonecznego). Czarno-biały obrazek składał się z 23 na 73 pikseli. Każdy z pikseli zapisany został w formie zera (czarny piksel) lub jedynki (biały). Liczby wierszy i kolumn nie zostały dobrane przypadkowo –