Białowieski Park Narodowy mógł być większy, nie udało się pokonać oporu okołobiałowieskich gmin. Ich mieszkańcy obawiają się powiększenia obszarów chronionych, głusi na argumenty, że nie stracą na operacji, bo korzyści ze zwiększonych walorów turystycznych Puszczy z nawiązką pokryją ubytki dochodów z wycinki drzew. Jakie to mogą być straty? Jeśli założyć, że eksploatacja lasu będzie miała charakter trwały, czyli drwale nie wytną więcej, niż wynosi zdolność przyrody do odbudowy drzewostanu, wówczas z hektara w polskich warunkach można uzyskać nie więcej niż 4 m sześc. rocznie. Kilkaset złotych, szacuje prof. Tomasz Żylicz, ekonomista kierujący Warszawskim Ośrodkiem Ekonomii Ekologicznej. Odnosząc tę kwotę do wartości drewna zgromadzonego na hektarze lasu, można policzyć rentowność tak zakumulowanego kapitału – nie więcej niż 1,5 proc. rocznie. Co jednak znajduje się po drugiej stronie równania? Jak wyrazić w złotówkach inne walory lasu, zwłaszcza takiego jak Puszcza Białowieska? Aby w ogóle podjąć się takiego zadania, należy bliżej przyjrzeć się funkcjom lasu – okaże się wówczas, że nie jest on jedynie fabryką grubizny, lecz dostarcza wielu wartościowych usług: reguluje klimat, reguluje obieg wody, chroni przed erozją i sprzyja powstawaniu gleby, wytwarza żywność, jest akumulatorem zasobów genowych. Nie można też zapomnieć o funkcjach rekreacyjnych. Gdy wszystko zsumować, okaże się, że drewno to tylko jakieś 14 proc. wartości wszystkich dóbr, jakie można czerpać z lasu. Tak szacował prof. Kazimierz Rykowski z Instytutu Badawczego Leśnictwa podczas sympozjum Katedry Gospodarki i Administracji Publicznej Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie. Odwoływał się jednak do obliczeń przeprowadzonych w Stanach Zjednoczonych. Cena bioróżnorodności Czy można w Polsce zastosować amerykańskie obliczenia? O ile cena drewna jest podobna, bo jego wartość wyznacza rynek, to czy na pewno podobna będzie wartość rekreacyjna lasu? Amerykanie są przecież wielokrotnie bogatsi, więc mogą też wielokrotnie więcej przeznaczyć na fanaberie, a ponieważ usługa rekreacyjna ma charakter lokalny, więc prawa globalnego rynku tu nie działają. Bezpieczne chyba więc będzie przypuszczenie, że wartość rekreacyjna lasu dla biedniejszych Polaków ma mniejsze znaczenie niż konkretna kasa za wyrąb. Stąd też chyba biorą się kłopoty choćby ze zgodą na powiększenie Białowieskiego Parku Narodowego, czy też opór innych społeczności lokalnych przed próbami uszczęśliwiania ich za pomocą tworzenia kolejnych obszarów przyrody chronionej. Zamiast gdybać, lepiej zbadać – wyzwania podjął się wraz ze współpracownikami prof. Tomasz Żylicz. Okazało się, że mniej zamożni od mieszkańców Zachodu Polacy cenią sobie lasy i ich walor rekreacyjny w nie mniejszym, a często nawet większym stopniu. Hektar lasu wart był dla Polaka w 2005 r. przeciętnie od 570 do 970 euro! W sumie więc polskie lasy warte były nawet 8,5 mld euro. Brytyjczycy wyceniali w tym czasie hektar swoich lasów na średnio 219 euro, a Duńczycy na zaledwie 140 euro. Skąd biorą się te kwoty? – Jeszcze kilkadziesiąt lat temu ekonomiści byli bezradni i unikali prób określania wartości dla transakcji nieodbywających się na rynku. Dziś już jednak potrafimy sobie radzić z tym problemem – wyjaśnia prof. Żylicz. – Jedna z metod nosi miano metody kosztów podróży. Badacz za pomocą odpowiednio skonstruowanej ankiety odpytuje odpowiednio dużą próbkę gości, którzy wybrali się np. do Puszczy Białowieskiej. Sprawdza, skąd przyjechali, ile czasu poświęcili na podróż, jakie ponieśli koszty (czyli – ile zainwestowali ze względu na walory miejsca). Odpowiednia analiza statystyczna odpowiedzi daje możliwość określenia wartości danego waloru. Najlepszym dowodem poprawności takich technik jak metoda kosztów podróży jest powtarzalność i spójność wyników w różnych badaniach. Prof. Żylicz dodaje, że ekonomiści potrafią już także oceniać wartość dóbr o charakterze nieużytkowym, np. wartość przetrwania żółwi na Galapagos. – Przecież większość ludzi nigdy nawet nie pojedzie na Galapagos, nie zobaczy ani nie zje zupy z żółwia, a jednak istnienie tych żółwi ma dla nich konkretną wartość – przekonuje prof. Żylicz. – Można ją określić za pomocą metody rynków hipotetycznych. W tym przypadku uczeni w odpowiedni sposób pytają respondentów o to, ile byliby gotowi zapłacić za utrzymanie żółwi przy życiu, gdyby otrzymali taką ofertę, i – w miarę możliwości – konfrontują takie opinie z faktycznymi zachowaniami. Ocena wartości różnorodności biologicznej przez wiele lat sprawiała uczonym olbrzymi problem, rozpoczynający się już przy samych definicjach. Czy bioróżnorodność należy rozumieć jedynie jako wielość gatunków? Takie ujęcie prowadzi do wielu nieporozumień, okazuje się bowiem, że ocena wartości gatunków przez zwykłych ludzi różni się wyraźnie od ocen biologów. Ludzie zdecydowanie gotowi są więcej przeznaczać, i to nie tylko hipotetycznie, na przetrwanie zwierzątek „ładnych i miłych”. Dla uczonych często jednak większe znaczenie z punktu widzenia bioróżnorodności mają gatunki „brzydkie”, na które nikt nie wyłożyłby ani grosza. Ekonomiści poradzili sobie jednak nawet i z tak beznadziejną sprawą. Młodzi polscy naukowcy, Małgorzata Buszko-Briggs i Mikołaj Czajkowski, postanowili przebadać kwestię bioróżnorodności we wszystkich możliwych aspektach, stosując nowatorskie metody ekonomii eksperymentalnej. Okazało się, że świat zwykłych ludzi nie różni się tak bardzo od tego, co wiedzą biolodzy. Pionierskie i przełomowe badania Buszko-Briggs i Czajkowskiego pokazują, że z różnych aspektów bioróżnorodności najbardziej cenimy sobie naturalność procesów zachodzących w środowisku. To właśnie dlatego Puszcza Białowieska jest najcenniejszym polskim lasem i nie ma tu konfliktu między vox populi a mądrością nauki. Ile więc warta jest Puszcza Białowieska? Jeśli chodzi o jej walor rekreacyjny, to mierząc wspomnianą metodą kosztów podróży, wartość tego ekosystemu można oszacować na blisko 300 mln zł. Oczywiście, dla wielu miłośników przyrody taki rachunek nie ma sensu, bo przecież Puszcza jest bezcenna i jest skarbem całej ludzkości. Ekonomiści nie uznają jednak kategorii bezcenności, bo nie pozwala ona na racjonalne gospodarowanie ograniczonymi zawsze środkami. Ocena wartości zasobów przyrodniczych umożliwia formułowanie racjonalnej polityki ochrony środowiska czy określanie wielkości odszkodowań w przypadku katastrof ekologicznych. Manipulacje i obawy Katastrofą o przełomowym znaczeniu dla rozwoju metod ekonomii ekologicznej okazał się wyciek ropy naftowej z tankowca „Exxon-Valdez” u wybrzeży Alaski w 1989 r. Bezpośrednie straty gospodarcze wydawały się stosunkowo niewielkie, wszak na Alasce nie ma ani skupisk ludzkich, ani też aktywności ekonomicznej, która doznałaby uszczerbku. Inne zdanie miały organizacje pozarządowe, których eksperci, posługując się podobnymi metodami jak wspomniane wcześniej, określili straty na 3 mld dol. Koncern Exxon, zamiast zapłacić odszkodowanie, postanowił skompromitować metodę oceny wartości strat. Zatrudnieni przez firmę ekonomiści pokazali, że metoda wyceny warunkowej, polegająca na ankietowaniu i statystycznej analizie odpowiedzi, prowadzi do absurdalnych wyników. Na pytanie, ile gotowi są zapłacić za uratowanie życia kaczek, badani odpowiadali, że 20 dol