„Słowianie – znaczy lud słowa, a raczej Słowa Bożego” – mówił Adam Mickiewicz podczas jednej z prelekcji paryskich w Collège de France. Od połowy XIX w. niewiele się zmieniło: polska kultura nadal pozostaje kulturą słowa, z obrazami mamy pod górkę. Przełożyło się to na społeczny status sztuk wizualnych – niezmiennie niski w II RP, PRL i III RP. Wydaje się, że to z tego powodu popularyzatorska formuła pisania o sztuce przyjęła się nad Wisłą w stopniu umiarkowanym – w szczególności zaś dotyczy to sztuki współczesnej, a więc powstałej po 1945 r. Dlatego przegląd najważniejszych publikacji z zakresu sztuki współczesnej musi uwzględniać nie tylko pozycje dla tzw. szerokiego czytelnika – tych jest niewiele – ale przede wszystkim tytuły z półki „historia sztuki”. Jednak bez obaw: wbrew stereotypowemu przekonaniu o hermetyczności nie tylko samej sztuki współczesnej, ale także towarzyszącego jej dyskursu, w przeważającej mierze są to książki napisane przystępnym językiem. Dla początkujących i średnio zaawansowanych – jak znalazł.
Polski Ludowej czy z Polski Ludowej
Powyższa uwaga dotyczy w szczególności książek wydawanych jeszcze w PRL. Nominalnie są to pozycje z dziedziny historii sztuki, jednak daleko im do zaawansowanych metodologicznie studiów. Dziś powiedzielibyśmy, że to raczej wykłady czy też erudycyjne eseje.
Syntezy sztuki powojennej zaczęły pojawiać się w latach 70. i były publikowane aż do upadku komunizmu. Najważniejsze to „Sztuka Polski Ludowej” Janusza Boguckiego (1983), „Nowa sztuka” Alicji Kępińskiej (1981), „Polska awangarda malarska 1945–1980” Bożeny Kowalskiej (1988), „Od pop-artu do sztuki konceptualnej” Urszuli Czartoryskiej (1973), „Sztuka młodych 1975–1980” (red.