Człowiek musi jeść, pić i ubierać się; reszta jest szaleństwem – takie zdanie umieścił w „Powrocie z gwiazd” Stanisław Lem, którego rok właśnie świętujemy. Czym jednak jest szaleństwo? Encyklopedyczna definicja mówi, że postępowaniem wykraczającym poza przeciętne normy i zwyczaje. O wielu naukowcach, wynalazcach i wizjonerach mówiono, że są szaleni. Bo patrzyli dalej i głębiej, niż inni mieli w zwyczaju, zastanawiali się nad rozwiązaniami, które zgodnie z ustalonymi normami wydawały się niemożliwe. Bo zadawali pytania, które innym nie przychodziły do głowy. Dzięki ich „szaleństwu” żyjemy w świecie, który nazywamy współczesnym.
Oferuje nam on możliwości, o których wcześniejsze pokolenia nie mogły nawet marzyć. Ale czy jest oswojony i zrozumiały? Nie do końca. Wciąż odkrywane są rządzące nim mechanizmy. Wciąż pojawiają się nowe teorie i hipotezy dotyczące zdarzeń i zjawisk, którymi zaskakuje nie tylko Natura (raz łaskawa, a raz dobitnie okazująca swoje znieciepliwienie tym, jak jest traktowana), lecz także kultura, której coraz większą częścią jest technologia. Człowiek więc musi (jednak) nieustannie nadążać, dostosowywać się do rzeczywistości. I trudno się dziwić myśli, która niekiedy przychodzi mu do głowy: że żyje w świecie szalonym. A ona może budzić lęk.
„Niczego nie należy się bać, należy to tylko rozumieć” – taką radę miała dla człowieka Maria Skłodowska-Curie. A żeby zrozumieć – dodajmy – trzeba dociekać. Bez skrępowania i obaw, bo jak wiadomo, nie ma głupich pytań, zdarzają są tylko głupie odpowiedzi. W tym wydaniu „Niezbędnika” postawiliśmy ich 100. O wyjaśnienia poprosiliśmy zaś uczonych i popularyzatorów nauki, nie tylko związanych z naszą redakcją.
Czy udało nam się rozwikłać najważniejsze zagadki świata i wszechświata?