60. Czy wiemy, dlaczego człowiek się uzależnia od alkoholu, tytoniu, leków?

Potoczna wiedza skłania do przekonania, że tendencja do sięgania po alkohol czy inne używki ma przyczyny tkwiące w rodzinie, choć niekoniecznie musi to wynikać z czynników genetycznych. W psychologii zagadnieniem pochodzenia genetycznego lub środowiskowego cech i zachowań człowieka zajmuje się genetyka zachowania. Badania w tym obszarze bazują na założeniu, że jeśli dana cecha ma mieć podłoże genetyczne, to badając osoby o różnym stopniu pokrewieństwa (różny udział wspólnych genów), powinniśmy obserwować podobieństwo w zachowaniu tych osób. Członków rodziny – o ile nie są rozdzieleni i wychowywani w rodzinach zastępczych – łączą także wpływy środowiskowe, które również wzmacniają podobieństwa. Dlatego bada się nie tylko rodziny biologiczne, ale także adopcyjne, bliźnięta, które – jeśli są jednojajowe – mają niemal identyczne geny, a więc podobieństwo między nimi ma prawo być największe. Z badań wynika, że nadużywanie alkoholu przez potomków jest bardziej związane z takim problemem u rodziców biologicznych niż adopcyjnych (choć i tu jest pewien związek). Szacuje się, że ryzyko wśród dzieci osób uzależnionych może być nawet 3–5 razy większe niż w populacji ogólnej. Oszacowana zaś odziedziczalność uzależnienia od alkoholu określona została na od 40 proc. do 60 proc.

Diabeł jednak tkwi w szczegółach. O ile ogólne oszacowanie wyraźnie wskazuje na wagę czynnika genetycznego, to badania z zakresu genetyki molekularnej, a więc takie, które koncentrują się na poszukiwaniu konkretnych genów leżących u podłoża skłonności do powstawania uzależnień, nie dają już tak oczywistych konkluzji. Udało się wskazać całą grupę genów, które mogą się z tym wiązać, ale siły związków nie są duże, a także bywa, że nie udaje się zareplikować tych ustaleń w kolejnych badaniach.