Niezbędnik

Czy wolny rynek musi być niesprawiedliwy?

65. Czy wolny rynek musi być niesprawiedliwy?

Kapitalistyczny szef noszony na plecach swoich robotników – satyra z 1890 r. Kapitalistyczny szef noszony na plecach swoich robotników – satyra z 1890 r. Getty Images

Tak, bo naturalne tendencje układu złożonego, jakim jest społeczeństwo, pchają go w stronę niesprawiedliwości. Nie, bo można się tym tendencjom z łatwością przeciwstawić. Przeczucie, że wolny rynek faworyzuje silniejszych, jest oczywiście tak stare, jak stary jest on sam. Ale w sposób poddający się analizie matematycznej zaczęto o tym mówić mniej więcej 20 lat temu. Wtedy Anirban Chakraborti, fizyk z Jawaharlal Nehru University, zaprogramował tzw. model sprzedaży garażowej, skrajnie uproszczony komputerowy świat symulujący mechanizm transakcji między sprzedającymi i kupującymi oraz przepływ majątku między nimi. Tak długo jak graczy jest niewielu, nie ma w niej dominujących podmiotów. Między tymi, którzy kupują, i tymi, którzy sprzedają, zachowany jest stan symetrii czy też równowagi. Ale kiedy w grze rynkowej uczestniczą rzesze jednostek, a liczby transakcji mają sześć czy dziewięć zer, pojawiają się dramatyczne nierówności zgromadzonego majątku. Dzieje się tak nawet wtedy, gdy wynik każdej pojedynczej transakcji (zysk sprzedawcy vs zysk kupującego) wyznaczany jest przez rzut monetą. Bogactwo w nieunikniony sposób staje się udziałem tylko jednego uczestnika.

Prosty model indyjskiego fizyka rozwinął niedawno Bruce M. Boghosian. Wolny rynek jest jak kasyno, twierdzi ten matematyk z Tufts University. Im dłużej w nim przebywasz, tym większe prawdopodobieństwo, że przegrasz. Różnica polega na tym, że z kasyna można wyjść. A ponieważ z rynku nie można, gra zmierza do jedynego możliwego końca – akumulacji całego majątku przez ułamek graczy, osławiony jeden procent.

Boghosian poszedł dalej. Krok po kroku udoskonalał swój model i dokładał kolejne klocki, by możliwie mocno, lecz bez zaciemniania obrazu, zbliżyć go do realnych reguł wolnego rynku.

Niezbędnik Inteligenta „100 pytań do nauki” (100185) z dnia 02.08.2021; Człowiek; s. 84
Oryginalny tytuł tekstu: "Czy wolny rynek musi być niesprawiedliwy?"
Reklama