Ok. 570–632 – życie i działalność Mahometa (Muhammad Ibn Abd Allah).
610 – pierwsze objawienie Koranu.
622 – hidżra, emigracja Mahometa z Mekki do Jasribu, nazwanego Miastem Proroka (Madinat an-Nabi, Medyna); początek rachuby czasu według kalendarza muzułmańskiego.
630 – Mahomet zdobywa Mekkę.
632–661 – władzę sprawują kolejno bliscy i współpracownicy Mahometa, tzw. kalifowie sprawiedliwi (prawowierni): Abu Bakr, Umar I, Usman oraz Ali.
634–644 – kalif Umar dokonuje podboju dzisiejszych Iraku, Syrii, Palestyny i Egiptu.
644–656 – ostateczne zredagowanie Koranu.
661–750 – dynastia Umajjadów, kalifat damasceński; ekspansja terytorialna: od Pirenejów, Oceanu Atlantyckiego i Sahary po Kaukaz, Tien-szan i rzekę Indus.
Poł. VII w. – podział islamu na sunnizm i szyizm.
732 – bitwa pod Poitiers; Frankowie powstrzymują podboje arabskie w Europie.
751 – bitwa nad Talasem i pokonanie armii chińskiej.
750–1258 – dynastia Abbasydów, kalifat bagdadzki; złoty wiek literatury i nauki arabskiej.
756 – zbiegły na Płw. Iberyjski Abd ar-Rahman z dynastii Umajjadów ogłasza się niezależnym emirem; emirat Kordoby, przekształcony w kalifat (929–1031).
762 – założenie Bagdadu przez kalifa Al-Mansura.
827 – podbój Sycylii.
IX/X w. – w Bagdadzie powstaje zbiór opowieści ludowych (inspiracja perska) znany jako „Księga tysiąca i jednej nocy”; 1717 – przekład francuski; 1768 – oparty na nim przekład polski.
909–1171 – dynastia Fatymidów; stolica w Kairze (od 973); obejmuje Egipt i Maghreb.
960–1924 – Mekka pod rządami rodu Haszymidów, potomków wnuka Mahometa, Al-Hasana, noszących honorowy tytuł szarifów (szlachetnie urodzonych).
1055 – Turcy Seldżuccy zdobywają Bagdad, ich wódz Togrul Beg ogłasza się sułtanem; kalifom abbasydzkim pozostaje władza religijna.
1096–1291 – wojny z krzyżowcami, m.in.: 1099 – chrześcijanie tworzą Królestwo Jerozolimskie; 1187 – Arabowie pod wodzą sułtana Saladyna zwyciężają pod Hittinem i odbijają Jerozolimę; 1291 – Arabowie zdobywają Akkę, ostatni bastion krzyżowców.
1171–1250 – dynastia Ajjubidów; stolica w Kairze; założona przez Salah ad-Dina (Saladyna), obejmuje początkowo Egipt, następnie Jemen, Syrię i Irak/Górną Mezopotamię; w Egipcie obalona przez Mameluków, w Syrii przez Mongołów.
XI–XIII w. – rekonkwista, wyzwalanie przez chrześcijan Płw. Pirenejskiego spod panowania arabskiego, m.in.: 1118 – odbicie Saragossy; 1212 – klęska Arabów w bitwie pod Las Navas de Tolosa; 1236 – odbicie Kordoby, 1246 – Sewilli. Emirat Grenady (jedyne posiadłości arabskie na półwyspie) lennem króla Kastylii.
1250–1517 – rządy Mameluków (oligarchii wojskowej); stolica w Kairze; władają Egiptem i Syrią.
1258 – najazd Mongołów pod wodzą Hulagu; spustoszenie Bagdadu; ostatni kalif z dynastii Abbasydów zamordowany wraz z rodziną. Pod koniec wieku – najazd wojsk mongolskich pod wodzą Timura na Azję Środkową i Bliski Wschód (Iran, Irak, Syria).
1260 – mamelucki sułtan Bajbars pokonuje Mongołów pod Ajn Dżalut.
1492 – Hiszpanie zdobywają Grenadę; kres obecności muzułmańskiej na Płw. Pirenejskim.
1516–1566 – Turcy Osmańscy pod wodzą Selima I Okrutnego i Sulejmana II Wspaniałego zajmują Palestynę, Egipt, Irak, Tunis, Jemen, Trypolitanię i Algier. Imperium osmańskie przetrwało do 1918.
1666 – Mulaj ar-Raszid z dynastii Alawitów (potomków Mahometa) jednoczy plemiona marokańskie i ogłasza się sułtanem (dynastia panująca do dziś).
1704–1792 – życie i działalność Ibn Abd al-Wahhaba, inspiratora ruchu odnowy islamu (wahhabizmu); powstania wahhabitów przeciw Turkom 1818 i 1902.
1798 – wyprawa Napoleona do Egiptu.
1811–1849 – Egiptem włada niezależny pasza Muhammad Ali; od 1841 z tytułem wicekróla. Początek arabskiego odrodzenia (nahda).
1830–1847 – podbój Algierii przez Francję.
1832–1847 – antyfrancuskie powstanie Abd al-Kadira w Algierii.
1869 – otwarcie Kanału Sueskiego.
1881 – powstanie Mahdiego w Sudanie.
1899–1956 – Sudan pod protektoratem egipsko-brytyjskim; podział administracyjny na część północną (muzułmanie) i południową (ludność czarnoskóra).
1881–1956 – Tunezja pod protektoratem francuskim.
1912–1942 – Libia pod zwierzchnictwem włoskim.
1912–1956 – Maroko pod protektoratem francusko-hiszpańskim.
1914–1936 – oficjalny protektorat brytyjski w Egipcie.
1916 – podział Bliskiego Wschodu na strefy wpływów brytyjską i francuską.
1917 – deklaracja rządu brytyjskiego, tzw. deklaracja Balfoura, dotycząca osadnictwa żydowskiego w Palestynie.
1920 – traktat w San Remo: Palestyna pod protektoratem brytyjskim (do 1948); Liban i Syria pod protektoratem francuskim (do 1943).
1921–1946 – z części Palestyny (na wschód od Jordanu) Brytyjczycy tworzą emirat Transjordanii pod rządami dynastii Haszymidów (panująca do dziś).
1921 – Irak monarchią konstytucyjną pod patronatem brytyjskim (dynastia Haszymidów).
1922 – formalna niepodległość Egiptu; dziedziczna monarchia konstytucyjna.
1928 – powstaje Stowarzyszenie Braci Muzułmanów, radykalna organizacja muzułmańska, ob. w większości krajów arabskich nielegalna.
1930 – w Arabii Saudyjskiej rozpoczyna się eksploatacja złóż ropy naftowej; następnie w Kuwejcie, Iraku, Libii, szejkanatach arabskich nad Zatoką Perską.
1932 – utworzenie królestwa Arabii Saudyjskiej, monarchii absolutnej, opartej na szariacie (prawie muzułmańskim); dynastia Saudów panuje do dziś.
1932 – faktyczna niepodległość Iraku.
1945 – założenie Ligi Państw Arabskich z siedzibą w Kairze.
1946 – faktyczna niepodległość Syrii i Libanu.
1948 – powstaje Izrael na mocy uchwały ONZ dzielącej Palestynę na część arabską i żydowską; pierwsza wojna arabsko-izraelska.
1949 – Transjordania staje się Jordanią.
1951 – niepodległa Libia.
1952 – wojskowy zamach stanu w Egipcie, obalenie monarchii, proklamacja republiki (1953); rządy Dżamala Abd an-Nasira (Nasera, 1954–1970).
1954–1962 – wojna o niepodległość Algierii.
1955 – Pakt Bagdadzki – sojusz polityczno-wojskowy (Irak, Turcja, Wlk. Brytania, Pakistan, Iran); 1958 – przemianowany na Organizację Paktu Centralnego (CENTO).
1956 – tzw. kryzys sueski w rezultacie nacjonalizacji kanału przez prezydenta Egiptu Nasera.
1958 – przewrót wojskowy w Iraku, obalenie monarchii.
1960 – utworzenie OPEC (Organization of the Petroleum Exporting Countries).
1961 – ogłoszenie niepodległości Kuwejtu.
1962 – proklamacja niepodległej Algierii.
1964 – powstanie OWP (Organizacja Wyzwolenia Palestyny); 1969–2004 pod przewodnictwem Jasira Arafata.
1967 – tzw. wojna sześciodniowa Izraela z Egiptem, Jordanią i Syrią; płw. Synaj, Wzgórza Golan, Zachodni Brzeg (Jordanu) w rękach izraelskich; ogłoszenie niepodległości Jemenu Południowego.
1969–2011 – wojskowy zamach stanu w Libii, obalenie monarchii, rządy Muammara al-Kaddafiego (Kadafiego).
1970–2000 – Syria pod rządami prezydenta Hafiza al-Asada, następcą – jego syn Baszszar.
1971 – powstają Zjednoczone Emiraty Arabskie, Katar i Bahrajn.
1972 – palestyński zamach terrorystyczny na olimpiadzie w Monachium; ginie 7 sportowców izraelskich oraz terroryści.
1973 – wojna Jom Kippur: Egipt i Syria przeciwko Izraelowi; siły pokojowe ONZ na Wzgórzach Golan.
1974 – deklaracja ONZ o prawie Palestyńczyków do suwerenności i niepodległości narodowej;
1975 – wybuch wojny domowej w Libanie.
1977–1978 – rokowania pokojowe egipsko-izraelskie w Camp David; na mocy traktatu z 1979 Egipt odzyskuje Synaj.
1979–2003 – w Iraku rządy Saddama Husajna (stracony 2006).
1979 – rewolucja muzułmańska w Iranie pod przewodnictwem ajatollaha Chomejniego; powstaje pierwsza w nowożytnym świecie republika teokratyczna.
1980–1988 – wojna iracko-irańska.
1981–2011 – w Egipcie rządy Hosniego (Husniego) Mubaraka.
1982 – wkroczenie wojsk izraelskich do Libanu ogarniętego wojną domową.
1982 – powstaje Hezbollah (Hizb Allah – Partia Boga).
1987 – powstaje Hamas (Harakat al-Mukawama al-Islamijja – Muzułmański Ruch Oporu).
1987 – ogłoszenie intifady (powstania antyizraelskiego).
1988/1989 – powstaje Al-Kaida; największe zamachy: 7.08.1998 – na ambasady USA w Tanzanii i Kenii (ok. 300 ofiar); 11.09.2001 – na World Trade Center i Pentagon (ok. 3 tys. ofiar); 12.10.2001 – na wyspie Bali (ok. 200 ofiar); 11.03.2004 – w Madrycie (ok. 200 ofiar); 7.07.2005 – w Londynie (38 ofiar).
1988 – zamach terrorystyczny na amerykański samolot pasażerski nad szkockim Lockerbie; ONZ nakłada na Libię sankcje gospodarcze (1992).
1990–1991 – wojna nad Zatoką Perską po zajęciu Kuwejtu przez Irak.
1990 – interwencja Syrii w Libanie.
1990 – zjednoczenie Jemenu Północnego z Południowym.
1993 – porozumienie izraelsko-palestyńskie tworzące Autonomię Palestyńską w Strefie Gazy i na Zachodnim Brzegu (Jordanu); Jasir Arafat prezydentem.
2003 – II wojna nad Zatoką Perską: interwencja wojsk koalicyjnych w Iraku; formalna okupacja do 2005.
XII.2010/II.2011 – masowe demonstracje w krajach arabskich, m.in.: Tunezja (obalenie Ben Alego), Egipt (obalenie Mubaraka), Libia (wojna domowa i obalenie Kadafiego – sierpień 2011), Algieria, Jordania, Jemen, Syria, Bahrajn.
2011 – zabicie przez amerykańskie jednostki specjalne Osamy ibn Ladena (Usamy ibn Ladina), przywódcy Al-Kaidy, w jego kryjówce w Pakistanie.
2011 – w wyniku referendum powstaje niepodległy Sudan Południowy.
Jesień 2011 – wniosek Autonomii Palestyńskiej o przyjęcie do ONZ, co oznaczałoby uznanie państwa Palestyna (weto USA).
Uwagi o obrazach, słowach i mapach arabskich
1. Bardzo trudno jest bogato zilustrować historię Arabów. Z powodów, które są opisane w tym „Pomocniku Historycznym”, mało jest materiałów źródłowych: obrazów, rzeźb itp. Staraliśmy się więc – gdy już nie można było inaczej – wykorzystywać przekazy m.in. perskie i tureckie, pochodzące co prawda nie od samych Arabów, ale z tego kręgu cywilizacji i kultury muzułmańskiej, którą oni sami tworzyli.
2. Przy zapisie nazwisk i nazw arabskich przyjęliśmy zasadę tzw. transkrypcji popularnonaukowej. Nie rozwiązuje to wszystkich problemów. Co zrobić, gdy np. jest stare spolszczenie imienia proroka islamu, z którym jesteśmy oswojeni – Mahomet, ale jego oryginalne imię w prawidłowej transkrypcji brzmi Muhammad? Przy czym jedni autorzy są zwolennikami spolszczeń, inni obstają przy zapisach transkrypcyjnych? Co zrobić, gdy np. kalifat na Półwyspie Iberyjskim według Arabów zwał się Al-Andalus i dopiero później, w ustach Europejczyków stał się Andaluzją – przy czym ta druga nazwa od razu mówi współczesnym czytelnikom, o co chodzi, a ta pierwsza jest pewnym rebusem? Przykłady najświeższe: co zrobić, gdy słynny prezydent Egiptu pozostaje dla Polaków Naserem, choć zwał się Abd an-Nasir, tak jak Al-Kaddafi jest Kadafim? I tak dalej z wieloma nazwiskami, nazwami, pojęciami. Musimy tu poradzić sobie z takim samym zjawiskiem porządkowania transkrypcji, które przed laty sprawiło, że chiński Mao Tse-tung okazał się być Mao Zedongiem.
Staraliśmy się znaleźć złoty środek: by czytelnikom pewne pojęcia nie były obce, ale też, by nie naruszać prawideł transkrypcyjnych. Zachowywaliśmy z reguły pisownię autorską, gdy było jasne, o co lub o kogo chodzi.
Przytaczając oryginalne słowa arabskie kursywę stosowaliśmy tylko za pierwszym razem, przy podawaniu ich znaczenia.
3. Nie mniejsze trudności sprawia sporządzenie map dotyczących historii świata arabskiego, szczególnie tej najnowszej. Przez wieki Arabowie tworzyli jeden kalifat, który z czasem zaczął się rozpadać na władztwa dynastyczne, emiraty itp. W okres kolonialny terytoria arabskie wchodziły jako prowincje imperium osmańskiego, wychodziły z niego jako różnorodne niepodległe państwa. I tu panuje spory chaos, np. nazewniczy. Dbaliśmy więc przede wszystkim o czytelność przekazu.