Ibn Sina (łaciński Awicenna). Jego życie obrosło wieloma legendami, jednak znamy też wiele pewnych szczegółów. Ten piszący głównie po arabsku uczony był pochodzenia perskiego, urodził się w 980 r. pod Bucharą, dlatego stanowi dzisiaj przedmiot dumy Tadżykistanu. Od dziecka wyróżniał się zdolnościami, dlatego też ojciec postanowił go kształcić, najpierw w naukach muzułmańskich: Koranie, hadisach i języku arabskim, a potem sam Ibn Sina zaczął studiować filozofię i medycynę. W tej dziedzinie zdobył szybko doświadczenie i uznanie i został nadwornym lekarzem dynastii Samanidów. Ponoć miał wtedy zaledwie osiemnaście lat. Po upadku Samanidów zaczął szukać innych mecenasów, udał się do Chorezmu, następnie do Dżurdżanu, gdzie zaczął pisać swój słynny „Kitab al-kanun fi at-tibb” (Kanon medycyny). Dalej zmieniał protektorów, związał się z dworem w Hamadanie, a potem w Isfahanie. W tym ostatnim mieście brał czynny udział w życiu naukowym, ukończył „Kitab asz-szifa” (Księgę uzdrawiania). Zmarł w czasie podróży w 1037 r. Jego dorobek jest niezwykle bogaty, przypisuje mu się napisanie ponad dwustu pozycji, jednak nie we wszystkich przypadkach jego autorstwo jest pewne.
Szczególnie istotne są dokonania Ibn Siny w dziedzinie medycyny i filozofii. Jego najsłynniejsze traktaty filozoficzne to „Kitab asz-szifa” (Księga uzdrawiania), „Kitab an-nadżat” (Księga wybawienia) oraz „Kitab al-iszarat wa-at-tanbihat” (Księga wskazówek i napomnień). W filozofii rozwinął system obejmujący cały Wszechświat: od Boga do świata ziemskiego. Te kwestie stanowiły w owym czasie przedmiot zainteresowania niemal wszystkich przedstawicieli muzułmańskiej falsafy. Świat niebieski ujmował na sposób neoplatoński, z Bogiem jako pierwszą przyczyną, nazywanym przez niego bytem koniecznym (jego istnienie jest konieczne w przeciwieństwie do człowieka, którego istnienie jest możliwe). Nie uznawał stworzenia świata ex nihilo, lecz twierdził, że pozostający nieustannie w akcie Bóg pojmuje swoją własną istotę, co uruchamia w nim proces emanacji. W świecie niebieskim wyróżniał dziesięć kolejnych hipostaz, doskonałych inteligencji (akl), emanujących z siebie po kolei. Dziesiąta hipostaza jest tożsama z intelektem czynnym, z którego powstają dusze ludzkie oraz materia świata. Intelekt czynny oświeca intelekty jednostkowe, które są początkowo w stanie potencji, dopiero z czasem nabywają od intelektu formy poznawcze. Myśl filozoficzna Ibn Siny wywarła duży wpływ na wschodnią, perską szkołę filozofii muzułmańskiej, była też znana w Europie, gdzie jego dzieła traktowano jako materiał do studiów nad neoplatonizmem.
W dziedzinie medycyny znany jest przede wszystkim jego wielki „Kanun fi at-tibb” (Kanon medycyny), złożony z pięciu tomów poświęconych po kolei: ogólnym zasadom medycyny, lekom niezłożonym, chorobom poszczególnych części ciała, chorobom ogólnym oraz lekom złożonym. Kanon był znany, tłumaczony i wielokrotnie komentowany w Europie, bardzo długo służył też jako podręcznik na włoskich uniwersytetach medycznych.
Ibn Chaldun. To jeden z najwybitniejszych i najoryginalniejszych przedstawicieli kultury islamu, autor dziejów kultury muzułmańskiej, głównie berberskiej. W Europie niekiedy, trochę na wyrost, nazywa się go twórcą socjologii. Nawet jeśli to określenie jest trochę przesadne, z pewnością przedstawiony przez niego opis zjawisk społecznych można uznać za wyjątkowy, gdyż autor nie ograniczył się do prostej relacji, lecz próbował dociec przyczyn takiego, a nie innego stanu rzeczy. Parał się też historią, prawem muzułmańskim, teologią.
Urodził się w 1332 r. i przez większą część życia był urzędnikiem czynnie zaangażowanym w życie polityczne, przede wszystkim na dworach w północnej Afryce i muzułmańskiej Hiszpanii: pracował po kolei w Tunisie, Fezie, Grenadzie. W czasie swojego urzędowania i podróży po tamtym obszarze miał okazję obserwować powstające i upadające muzułmańskie dynastie, co pozwoliło mu na wyciągnięcie ogólnych wniosków i stworzenie słynnej teorii asabijji (o czym za chwilę). W czasie kilkuletniego odosobnienia napisał dzieło „Kitab al-ibar” (Księga pouczających przykładów). Najsłynniejsza jest „Al-Mukaddima” (Wstęp), gdzie wyłożył swoje poglądy na historię, które przedtem próbował dyskutować z uczonymi w Tunisie. Jednak ten zamysł nie spotkał się z ich przychylnym przyjęciem i naraził autora na szykany.
Ibn Chaldun uznawał, że historia to nauka opisująca społeczeństwa, które na podstawie obserwacji podzielił na dwa typy: koczowników z pustyni oraz ludność osiadłą, diametralnie różniące się między sobą sposobem życia, kulturą, celami itp. Stał na stanowisku, że koczownicy to naturalny typ społeczeństwa, żyjący w zgodzie z naturą. Zaspokajają oni jedynie swoje podstawowe potrzeby lekceważąc luksusy, mają wszelkie zalety, co jest źródłem ich siły. Przede wszystkim jednak spaja ich asabijja – to pojęcie można oddać jako solidarnościowego ducha grupowego. Ta siła duchowa pozwala im z czasem na wyjście poza pustynię, do miast, do których dążą w naturalny sposób. Tam pokonują sprawującą władzę miejską dynastię, a ich asabijja przekształca się we władzę królewską, czyli mulk. Dawni koczownicy zaczynają żyć w luksusie, zaspokajać coraz bardziej wyrafinowane potrzeby, zanika ich pierwotna solidarność. W nieunikniony sposób prowadzi to do osłabienia i degrengolady, a czasem dynastia staje się łupem kolejnej fali wywodzących się z pustyni koczowników, którzy potem podlegają temu samemu procesowi.
Rozwój historyczny polega zatem na ciągłej wymianie elit i taki cykl trwa, zdaniem Ibn Chalduna, około czterech pokoleń. Te rozważania doprowadziły Ibn Chalduna do omówienia różnych rodzajów władzy i władców. Uczony prowadził dyskusję na poziomie rozważań teoretycznych, w sposób pełen błyskotliwych uwag i interesujących spostrzeżeń. Zmarł w 1406 r. i do dzisiaj jest jednym z intelektualistów muzułmańskich najlepiej znanych w świecie europejskim.
Ibn Ruszd (łaciński Awerroes). Decydującym czynnikiem jego europejskiej sławy jest znaczący wpływ, jaki wywarł na filozofię łacińską. Należy do grona najwybitniejszych średniowiecznych uczonych muzułmańskich, chociaż za swojego życia popadał w niełaskę i musiał stawiać czoła oskarżeniom o herezję. Pochodził z rodziny fakihów, czyli znawców prawa muzułmańskiego, urodził się w 1126 r. w Kordobie w muzułmańskiej Hiszpanii. Jego ojciec i dziadek byli związani z dynastią Almorawidów. Ibn Ruszd studiował muzułmańskie prawo, ilm al-kalam, czyli teologię spekulatywną, filozofię, a także medycynę. Jak ojciec i dziadek był urzędnikiem: pełnił funkcję kadiego, czyli sędziego Sewilli, a potem Kordoby. W 1153 r. znalazł się w Marrakeszu, gdzie prowadził obserwacje nieba. Chociaż przed śmiercią popadł w niełaskę, oskarżenia o herezję szybko jednak odwołano, a kiedy w 1198 r. Ibn Ruszd zmarł, został pochowany z wszelkimi honorami.
Twórczość uczonego jest bardzo obfita i obejmuje traktaty, często krótkie, z różnych dziedzin nauki, jednak wiele z nich nie przetrwało w arabskich oryginałach, a jedynie w przekładach na hebrajski i łacinę. Z tego powodu zrekonstruowanie pełnego systemu filozoficznego Ibn Ruszda niekiedy bywa trudne. Był wybitnym arystotelikiem, uważał Arystotelesa za największego filozofa i zarzucał swoim poprzednikom, np. Al-Farabiemu, że zniekształcili jego myśl neoplatońską interpretacją. Ibn Ruszd zasłynął komentarzami do dzieł Arystotelesa, które miały znaczący wpływ na rozwój myśli łacińskiej. Pisał trzy typy takich komentarzy: małe, średnie i wielkie. Małe komentarze to przede wszystkim streszczenia dzieł Stagiryty, w średnich zamieszczał bardziej szczegółowe analizy, natomiast w wielkich dodawał najwięcej własnych uwag i analiz, dlatego też są one bardzo dobrym materiałem do badania myśli samego Ibn Ruszda.
Słynne były również rozważania Ibn Ruszda dotyczące problemu wyższości rozumu nad objawieniem. Zawarł je m.in. w traktacie „Fasl al-makal” (Traktat rozstrzygający), gdzie stwierdził, że istnieje jedna prawda objawiona przez Boga, ale trzy rodzaje jej interpretacji, zależne od poziomu ludzkiego umysłu: dla mas jest to retoryka (chitab), dla teologów dialektyka (dżadal), zaś na najwyższym poziomie mogą prawdę interpretować filozofowie posługujący się burhan, czyli sylogistyką arystotelesowską. Rozważania tego typu prowadzono później w Europie, jednak należy pamiętać, że awerroizm łaciński ma więcej wspólnego z łacińską recepcją dzieł Ibn Ruszda niż ich arabskimi oryginałami.
W Europie popularne były też dzieła medyczne Ibn Ruszda. Wydaje się, że ten wybitny uczony wywarł większy wpływ na myśl łacińską niż muzułmańską. Wraz z jego śmiercią skończyła się tradycja muzułmańskiej filozofii zachodniej, zaś filozofowie na wschodnich terenach kalifatu pozostawali głównie pod wpływem tradycji Ibn Siny.