Sejm Ustawodawczy, Mała Konstytucja, prezydent Bierut. Sejm wyłoniony 19 stycznia 1947 r. w sfałszowanych wyborach nazwano Ustawodawczym, bo głównym jego zadaniem miało być uchwalenie ustawy zasadniczej, czyli konstytucji. Już w miesiąc po wyborach, 19 lutego, Sejm przyjął ustawę konstytucyjną o ustroju i zakresie działania najwyższych organów Rzeczpospolitej Polskiej, którą potocznie nazywano Małą Konstytucją. Przemawiając z tej okazji w imieniu klubu PPR poseł Zenon Kliszko stwierdził, co zanotowano w stenogramie sejmowym, że projekt Małej Konstytucji jest „próbą stopienia w jedną logiczną i zwartą całość dwóch elementów: demokratycznych tradycji konstytucyjnych oraz nowych elementów ustrojowych wyrastających z głębokich przeobrażeń społecznych i gospodarczych”. I o to chodziło – dyskusja konstytucyjna miała toczyć się w mętnej pianie frazesów ukrywających rzeczywiste intencje. Uchwalenie Małej Konstytucji i kilku ustaw ustrojowych (m.in. ustawy o wyborze prezydenta Rzeczpospolitej) zaspokoiło potrzeby nowej władzy i odsuwało w nieokreśloną przyszłość podstawowe zadanie Sejmu Ustawodawczego. Na prezydenta przytłaczającą większością głosów (418 za, 24 przeciw) wybrano Bolesława Bieruta. Formalnie, bo taki był wymóg prawa, występował jako bezpartyjny, w rzeczywistości nadal był członkiem Biura Politycznego KC PPR. Utrzymywano to w tajemnicy i dlatego posiedzenia Biura Politycznego odbywały się w Belwederze. Rozprawa z PSL. Sejm Ustawodawczy zaczynał kadencję w bardzo złożonej sytuacji wewnętrznej i zmieniającym się układzie zagranicznym. Najpilniejszym zadaniem politycznym dla władz było dokończenie eliminacji mikołajczykowskiego Polskiego Stronnictwa Ludowego. W kręgach kierowniczych PSL zaczęła się kształtować opozycja wobec Mikołajczyka. Tacy działacze jak Józef Niećko, Czesław Wycech, a nawet bliski kiedyś współpracownik nieżyjącego już wówczas Wincentego Witosa Władysław Kiernik uważali, że bezkompromisowe stanowisko Mikołajczyka prowadzi donikąd. Stefan Korboński, zaufany i bliski współpracownik Mikołajczyka, wspomina, że latem 1947 r. przekonywał kolegów z kierownictwa PSL, że należy stronnictwo rozwiązać, bo jest to jedyny sposób, aby uniknąć przejęcia PSL przez opozycjonistów. Nie przekonał. 21 października 1947 r. Mikołajczyk, za pomocą Ambasady Amerykańskiej w Warszawie, opuścił Polskę. Uciekli również Stefan Korboński i Kazimierz Bagiński z żonami. W następnych dniach komuniści przejęli kontrolę nad PSL. Kominform. Porządki w obozie. Kilka tygodni wcześniej, 22–27 września 1947 r., odbyła się w Szklarskiej Porębie ściśle tajna konferencja przedstawicieli partii komunistycznych i robotniczych Jugosławii, Bułgarii, Rumunii, Węgier, Polski, Związku Radzieckiego, Francji, Czechosłowacji i Włoch. Referat programowy wygłosił Andriej Żdanow, uważany za przyszłego następcę Stalina. Stwierdził, że nastąpił ostateczny rozpad dawnej koalicji antyhitlerowskiej, w której miejsce ukształtowały się dwa obozy: obóz imperialistyczny i antydemokratyczny oraz obóz antyimperialistyczny i demokratyczny. Ta prymitywna wizja powojennego świata stanie się w najbliższych latach obowiązująca. W Szklarskiej Porębie powołano Biuro Informacyjne, zwane później potocznie Kominformem, które miało koordynować działalność tworzących go partii. Na zewnętrzną podległość nie zamierzał godzić się Josif Broz Tito. Komuniści jugosłowiańscy cieszyli się wówczas autentycznym szerokim poparciem społecznym i nie zamierzali realizować dyrektyw Moskwy. Konflikt był nieuchronny. 28 czerwca 1948 r. opublikowana została rezolucja Kominformu o sytuacji w Komunistycznej Partii Jugosławii, odsądzająca jej kierownictwo od czci i wiary. Maria Dąbrowska zanotowała w dzienniku: „Przy śniadaniu usłyszeliśmy nagle przez radio (otworzone dla muzyki) coś niebywałego. Rezolucję Belgradzkiego Kominformu przeciwko legendarnemu Tito. W pierwszej chwili nie mogliśmy zrozumieć, zdawało nam się, że to jakaś dywersja wdarła się w radio”. PZPR bez prawicowego odchylenia. Kilka tygodni wcześniej ujawnił się konflikt pomiędzy sekretarzem generalnym KC PPR Władysławem Gomułką a Biurem Politycznym. Pozornie dotyczył kwestii mimo wszystko drugorzędnej, bo kanonu tradycji partii mającej powstać ze zjednoczenia PPR i PPS. W rzeczywistości był to spór o zakres samodzielności i możliwość realizowania własnej drogi do socjalizmu. Gomułka przegrał i wraz z nielicznymi zwolennikami znalazł się na bocznym torze, a później w więzieniu. W grudniu 1948 r. powstała, oczyszczona już z odchyleń, Polska Zjednoczona Partia Robotnicza na czele z Bolesławem Bierutem, który już zrezygnował z udawania bezpartyjnego. Blokada Berlina, NATO, RFN. Trzy dni po ogłoszeniu antyjugosłowiańskiej rezolucji Kominformu rozpoczęła się blokada zachodnich sektorów Berlina, na co Amerykanie wsparci przez Brytyjczyków odpowiedzieli uruchomieniem mostu powietrznego, który do 4 maja 1949 r., czyli do zakończenia blokady, zaopatrywał miasto we wszystko co potrzebne. Z punktu widzenia logistyki było to przedsięwzięcie niezwykłe. Miesiąc przed zniesieniem blokady Berlina, 4 kwietnia 1949 r., w Waszyngtonie Belgia, Francja, Dania, Holandia, Kanada, Luksemburg, Norwegia, Portugalia, USA, W. Brytania i Włochy podpisały układ o utworzeniu NATO. Jesienią 1949 r. proklamowane zostało utworzenie Republiki Federalnej Niemiec, której kanclerzem został Konrad Adenauer. Projekt prof. Rozmaryna. W tym natłoku wydarzeń zamarły przygotowania do uchwalenia konstytucji. Dopiero w czerwcu 1949 r. Sekretariat KC PZPR powołał dwie komisje (merytoryczną i ideologiczną), których zadaniem było przygotowanie projektu konstytucji. Obu przewodniczył minister sprawiedliwości i członek Biura Politycznego KC PZPR Henryk Świątkowski. Rok później popadł w niełaskę, utracił stanowisko partyjne, zachowując jedynie stanowisko ministerialne. Zachował też przewodnictwo obu wspomnianych komisji, ale, jak napisał po latach członek komisji ideologicznej Marian Rybicki, „jego pozycja polityczna i aktywność oraz rzeczywisty wpływ na bieg spraw komisji stały się wręcz iluzoryczne”. Od czerwca 1949 r. do marca 1951 r. komisja, której przewodniczył Świątkowski, odbyła 33 posiedzenia. Ich rezultatem był przygotowany przez prof. Stefana Rozmaryna projekt konstytucji, którym zajęło się Biuro Polityczne. Rozmaryn był wówczas kierownikiem Katedry Prawa Państwowego w Uniwersytecie Warszawskim, ale przede wszystkim cieszył się zaufaniem Bolesława Bieruta i Jakuba Bermana, co dawało mu bardzo silną pozycję polityczną. Dekoracyjna Komisja Konstytucyjna. Wiosną 1951 r. Bierut i Berman zdali sobie sprawę, że prace nad konstytucją są w powijakach i że Sejm Ustawodawczy może zakończyć kadencję nie spełniwszy swego podstawowego zadania. Biuro Polityczne postanowiło więc zintensyfikować prace nad projektem konstytucji. 26 maja 1951 r. Sejm przyjął ustawę o trybie przygotowania i uchwalenia konstytucji Polski Ludowej. Na jej podstawie powołano komisję konstytucyjną, która 19 września odbyła posiedzenie inauguracyjne. W prasie, radiu i kronice filmowej nadano posiedzeniu odpowiedni rozgłos, ale było oczywiste, że nie tu powstanie tekst konstytucji. To było ciało dekoracyjne, które odbyło zaledwie 4 posiedzenia. Projekt konstytucji przygotowywało wąskie grono zaufanych prawników, kierowane przez prof. Stefana Rozmaryna, które otrzymywało dyrektywy od Biura Politycznego. Powołana 26 maja 1951 r. komisja konstytucyjna powołała 10 podkomisji, z których najważniejsza była, kierowana przez Bolesława Bieruta, podkomisja redakcyjna i zagadnień ogólnych. Pionowa konstrukcja władzy. Odrzucono monteskiuszowską zasadę trójpodziału władz na ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą oraz wprowadzono zasadę jednolitości władzy państwowej, czego konsekwencją była zwierzchnia pozycja Sejmu w stosunku do pozostałych ogniw aparatu państwowego. Prof. Jerzy Stembrowicz – w zbiorowej pracy omawiającej polskie konstytucje (Warszawa 1990) – stwierdzał, że konstytucja PRL z 1952 r. wprowadzała pionową konstrukcję władzy, nawiązując tym do tradycji Wielkiej Rewolucji Francuskiej i Komuny Paryskiej. „Na czele tej konstrukcji najwyższy przedstawicielski organ państwa – »wyraziciel woli ludu pracującego« – Sejm, pochodzący z wyborów powszechnych. Poniżej Rada Ministrów będąca »naczelnym wykonawczym i zarządzającym organem władzy państwowej« powoływana, odwoływana przez Sejm, odpowiedzialna i zdająca przed nim sprawę ze swej działalności”. W tej strukturze nie ma miejsca – powiada dalej autor – na prezydenta, „bo łamie jej pionową konstrukcję (na czele państwa stoi wszak nie jednostka, lecz zgromadzenie przedstawicielskie)”, a także byłoby to wątpliwe ideologicznie, stwarzając „jednostkową prze