Gubernia na Alasce

Odkrycie Alaski. Zadaniem obu ekspedycji kamczackich (1725–30, 1740–42) dowodzonych przez Duńczyka w rosyjskiej służbie Vitusa Beringa było stwierdzenie, czy między Ameryką i Azją istnieje połączenie lądowe czy też dzieli je cieśnina, zapomniano bowiem o rejsie Dieżniewa sprzed 80 lat. Swojego zadania Bering nie wykonał ani w pierwszej, ani w drugiej wyprawie. Wprawdzie w 1728 r. przez cieśninę – nazwaną później jego imieniem – dotarł na Morze Czukockie, to jednak nie rozstrzygnął do końca wątpliwości. W drugiej ekspedycji odkrył za to dla Rosji Alaskę. Wprawdzie już w 1732 r. do amerykańskiego lądu na statku „Św. Gawriił” przybił Michaił Gwozdiow, ale nie miało to żadnego praktycznego znaczenia. Druga wyprawa kamczacka Beringa i Aleksieja Czirikowa wyruszyła z Ochocka w 1740 r. na statkach „Św. Paweł” i „Św. Piotr”. Pierwszy etap podróży zakończyli na Kamczatce, gdzie założyli Pietropawłowsk Kamczacki – do dziś jedną z najważniejszych baz rosyjskiej marynarki wojennej. Po zimie tam spędzonej 4 czerwca 1741 r. ruszyli na wschód. W sztormie i gęstej mgle oba statki straciły kontakt ze sobą i kontynuowały podróż osobno. Bering na „Św. Piotrze” dotarł 16 lipca na południowe wybrzeże Alaski na wysokości Góry Św. Eliasza. Stamtąd ruszył z powrotem wzdłuż Aleutów, opisując niektóre z nich, m.in. Kodiak. W celu uzupełnienia zapasu wody zawinął 5 listopada do zatoki na jednej z Wysp Komandorskich, nazwanej później imieniem Beringa. Tam silny wiatr wyrzucił statek na brzeg, a załoga została zmuszona do zimowania. W trudnych warunkach szkorbut powalił znaczną jej część, w tym samego Beringa. Pozostałych 46 członków załogi pod dowództwem nawigatora Swena Waksla ze szczątków wraku zbudowało nowego „Św. Piotra”, niewielki statek, na którym dotarli do Zatoki Awaczyńskiej na Kamczatce. Czirikowowi i „Św. Pawłowi” dopisało więcej szczęścia. Na dzień przed Beringiem przybił do amerykańskiego brzegu w okolicach dzisiejszej Sitki. Stamtąd popłynął wzdłuż wybrzeża na północ, a dalej drogą podobną do Beringa, odkrywając wiele z Wysp Aleuckich, i spokojnie wrócił na Kamczatkę. Pierwsze faktorie. Na merkantylne wykorzystanie nowo odkrytych lądów nie trzeba było długo czekać. W sierpniu 1743 r. niejaki Jemielian Basow, sierżant komendantury portu ochockiego, do spółki z moskiewskim kupcem Sieriebiennikowem wystawił niewielki statek, na którym wyprawił się na Wyspę Beringa – za pilotów posłużyli dwaj uczestnicy kamczackiej ekspedycji. Rok później wrócił z ładunkiem 1200 skór wydr morskich i 4 tys. skór lisów polarnych. W jego ślady poszli inni, posuwając się coraz bardziej na wschód i stopniowo eksploatując kolejne wyspy. Ich zachłanność i brutalność przy poborze jasaku doprowadziła w latach 1763–65 do pierwszego buntu tubylców. Pierwszą stałą faktorię handlową Rosjanie założyli w 1772 r. na Unalasce. Kompania Północno-Wschodnia. Prawdziwy run zaczął się jednak dopiero po założeniu w 1783 r. w Irkucku Kompanii Północno-Wschodniej. Jej główny udziałowiec kupiec Grigorij Szelichow na trzech statkach („Tri Swiatitiela”, „Św. Symeon”, „Św. Michaił”) dotarł do Alaski, gdzie 22 października 1794 r. na wyspie Kodiak założył pierwsze osiedle. Przy okazji zmasakrowano Aleutów na wyspie Sitkalidak, zabijając co najmniej 500 z nich (być może nawet ponad 2 tys.). W 1795 r. kompania przystąpiła do kolonizacji kontynentu, w 1799 r. założono osadę Sitka, późniejszy Nowoarchangielsk, od 1808 r. stolicę Rosyjskiej Ameryki. W latach 1802–05 o panowanie nad wyspą Sitka stoczono zresztą wojnę z miejscowymi Indianami – Tlingitami. Dla udziałowców kompanii było to na początku niesłychanie zyskowne przedsięwzięcie. Podobno Szelichow już w 1795 r. uzyskał 20-krotne pomnożenie zainwestowanego kapitału. W 1799 Paweł I przekształcił Kompanię Północno-Wschodnią w Kompanię Rosyjsko-Amerykańską z hr. Nikołajem Riezanowem, zięciem Szelichowa, na czele. Jednym z udziałowców został car. Kolonia. Pierwszy gubernator Alaski, jednocześnie jedyny przedstawiciel kupców – Aleksandr Baranow (1799–1818), sprawujący tyrańską władzę, oskarżany o łapownictwo i nadużycia, faktycznie po 30 latach wrócił goły i bezdomny. Jego następcą został kapitan-lejtnant Leontij Hagemeister. Energicznie przystąpił do działania, bezwzględnie egzekwując wykonywanie obowiązków, co zakończyło jego urzędniczą karierę – był zbyt wymagający jak na standardy carskiej administracji. Po nim władzę sprawowali wyłącznie oficerowie marynarki na 5-letnich kontraktach, dla których był to tymczasowy przydział. Porządni ludzie, ale nie znali się na handlu, więc wyniki ekonomiczne kompanii pozostawiały wiele do życzenia. Konwencjami z USA i Wielką Brytanią w 1824 r. ustalono granice rosyjskich posiadłości. W tym też czasie siedzibę kompanii przeniesiono do Petersburga, a znaczna część akcji trafiła do rąk urzędników, oficerów i carskich dostojników. W połowie lat 40. XIX w. spółka przekształciła się w specyficzną półpaństwową strukturę (podobnie do brytyjskiej Kompanii Wschodnioindyjskiej). Los mieszkańców kolonii był ciężki, życie brutalne, panował wyzysk, brak higieny. Zachorowalność i śmiertelność były wysokie, żywności brakowało i często nie nadawała