Katarzyna II Wielka

Urodziła się Katarzyna II (1729–96) w Szczecinie jako Zofia Fryderyka Augusta, córka Krystiana, księcia Anhalt-Zerbst, generała w służbie pruskiej. W 1745 r. poślubiła rosyjskiego następcę tronu ks. Piotra Ulryka (późniejszego cara Piotra III) i przeszła na prawosławie, przybierając imię Katarzyny. W tym okresie zaczęła gromadzić wokół siebie lojalną koterię dworską, a jednocześnie – wzorem panującej cesarzowej Elżbiety – prowadzić bujne życie erotyczne, często zmieniając partnerów; wśród jej ówczesnych kochanków znalazł się m.in. Stanisław August Poniatowski. Po wstąpieniu na tron Piotra III (1762) wspierała spisek oficerów gwardii kierowany przez jej kochanka Grigorija Orłowa (i jego braci), którzy obalili cara po półrocznym panowaniu, wynosząc (wbrew prawu) na tron Katarzynę; zdetronizowany Piotr został po tygodniu zamordowany przez Orłowów. Po objęciu władzy zatwierdziła wydany przez poprzednika dekret o wolności szlacheckiej i rozpoczęła ściąganie na Powołże kolonistów niemieckich. Obdarzona zainteresowaniami humanistycznymi (w młodości pisała komedie i libretta operowe) – korespondowała z francuskimi filozofami, którzy prześcigali się w pochlebstwach dla Semiramidy Północy. Przeprowadziła reformy o charakterze oświeceniowym: zarządziła sekularyzację dóbr cerkiewnych, rozpoczęła prace nad komasacją gruntów, jednocześnie dążąc do zdobycia popularności wśród szlachty, umocniła jej władzę nad poddanymi chłopami, ograniczyła prześladowania starowierców; w tym samym czasie przywróciła zniesioną przez Piotra III tajną policję i zlikwidowała Hetmanat w rosyjskiej części Ukrainy. Na jej polecenie i według jej osobistej instrukcji rozpoczęto prace nad nową kodyfikacją, jednak wobec zbyt daleko idących żądań szlachty Komisja Kodyfikacyjna została wkrótce zlikwidowana. Korzystając ze słabości Rzeczpospolitej, doprowadziła (w porozumieniu z Prusami) do wyboru Stanisława Augusta Poniatowskiego na króla polskiego (1764). Początkowo popierała reformy monarchy i familii Czartoryskich, chcąc przekształcić Rzeczpospolitą w pełnowartościowego alianta Rosji, jednak już w 1766 r. zmieniła zdanie i odtąd starała się utrzymać ją w anarchii; w tym kierunku działał jej poseł Nikołaj Riepnin, m.in. wymuszając na polskim sejmie uznanie Katarzyny za gwarantkę tzw. praw kardynalnych (liberum veto, wolna elekcja i ważniejsze przywileje szlacheckie). Po zawiązaniu antyrosyjskiej konfederacji barskiej (1768) Rosja zainspirowała krwawe powstanie chłopskie na Ukrainie (tzw. koliszczyzna), które wprawdzie uniemożliwiło konfederatom działania na Ukrainie, jednak wkrótce rozszerzyło się na Ukrainę rosyjską i wtedy zostało na polecenie Katarzyny stłumione wspólnie przez wojska rosyjskie i polskie. W tym czasie caryca przygotowywała już – wraz z Prusami i Austrią – rozbiór Polski; po pokonaniu konfederatów barskich Rosja zajęła północno-wschodnie ziemie Rzeczpospolitej (1772). Wkrótce ucisk chłopstwa, powiększony wcześniejszymi manifestami imperatorowej, doprowadził do wybuchu wojny chłopskiej pod wodzą kozaka Jemieliana Pugaczowa (podawał się za cudem ocalonego Piotra III), która ogarnęła cały Ural (1773–75); po schwytaniu Pugaczowa Katarzyna zlikwidowała Sicz Zaporoską i wysiedliła kozaków na Kubań. Słabo