Dzieje floty rosyjskiej

Wyprawy rzekami. Słowianie z terenów dzisiejszej Kijowszczyzny już w VI i VII w. byli niezwykle aktywni w żegludze. Na niewielkich łodziach (wzorowanych na łodziach wikingów, choć dużo prostszych w konstrukcji) plądrowali wybrzeża Morza Czarnego i Egejskiego, przy okazji kolonizując Bałkany. Nawet Konstantynopol, osłonięty grubymi murami, nie był bezpieczny. Organizowali też wyprawy kupieckie po Donie, Dnieprze i Wołdze. Później na najważniejszy ruski ośrodek handlu z Bizancjum i portami Morza Bałtyckiego wyrósł Nowogród Wielki. Ożywienie handlu rzecznego datuje się na okres ostatnich Rurykowiczów i przeniesienia stolicy do Moskwy. Założono tymczasowy port u ujścia Narwy (dziś Iwangorod) zagarnięty przez Szwedów w 1581 r. Silna Rzeczpospolita oraz Złota Orda wykluczały ekspansję w kierunku Bałtyku i Morza Czarnego, skierowano się więc na północ (gdzie założono w 1584 r. Archangielsk i skąd prowadził szlak żeglugowy do zachodniej Europy), na południe do Morza Kaspijskiego (co pozwalało na kontrolowanie handlu z Persją) i w kierunku Syberii. Pierwsza większa stocznia powstała w Niżnym Nowogrodzie, gdzie przy pomocy angielskich cieśli zbudowano bark „Thomas Bonavetrure”, który w 1568 r. trafił na Morze Kaspijskie. Statki rosyjskie z tego czasu miały przeznaczenie handlowe, choć te budowane w Niżnym Nowogrodzie do żeglugi po Wołdze były uzbrajane do obrony przed rabusiami grasującymi przy jej ujściu. Mit założycielski marynarki wojennej. Podróże cara Piotra do Holandii i innych krajów Europy w głównej mierze dotyczyły budownictwa okrętowego. Flota cesarskiej Rosji, którą postanowił stworzyć, potrzebowała nowych okrętów i nowych technologii ich budowy. Sprowadzono więc fachowców i wyszkolono rosyjskich cieśli, choć było ich zbyt mało, jak na potrzeby. Pierwsza poważna wojna morska Rosjan to północna z lat 1700–21. Zyskali wówczas doświadczenie w prowadzeniu działań w płytkim rejonie szkierów oraz organizowaniu operacji desantowych. Zwycięska bitwa pod Gangutem z 26–27 lipca 1714 r. stała się jednym z mitów założycielskich rosyjskiej marynarki wojennej. W jej efekcie Rosja uzyskała dostęp do Bałtyku, zajmując brzegi Zatoki Fińskiej, a w ujściu Newy do morza rozpoczęto budowę: najpierw twierdzy Pietropawłowskiej, a następnie miasta – Petersburga. Za panowania Piotra I, w latach 1715–20, przeprowadzono też kilka wypraw na Morze Kaspijskie. Pierwsze miały charakter ekspedycji naukowych, ostatnia – militarny. W efekcie opanowano całe perskie wybrzeże (później zwrócono prowincje na południowym brzegu), a przy okazji wymuszono korzystne traktaty handlowe. Za panowania Katarzyny II zajęto Krym oraz ujścia Bohu i Dniepru. Ugruntowanie potęgi morskiej. W kolejnej wojnie z Turcją (1768–74) rosyjska flota przysłana z Bałtyku zniszczyła na Morzu Egejskim siły tureckie (największa bitwa pod Czesmą 24–26 czerwca 1770 r.), co ugruntowało potęgę morską Rosji. Nie zachwiały jej nawet wojny napoleońskie, w których Rosja brała udział po obu stronach – zawsze przy tym z korzyścią dla własnego handlu i pozycji. Najwięcej zyskał w tym okresie Archangielsk, stając się głównym portem rosyjskim, przez który dokonywała się wymiana handlowa z Anglią i innymi krajami koalicji antynapoleońskiej, omijająca nałożoną przez Napoleona blokadę kontynentalną. Katastrofa wojny krymskiej. Potęga floty rosyjskiej, której trzonem w XIX w. były klasyczne okręty liniowe (z reguły 74-działowe), zachwiała się w połowie wieku, a kulminacją upadku była wojna krymska 1853–56. W oblężonym Sewastopolu załogi same musiały zatopić całą Flotę Czarnomorską zbudowaną wielkim wysiłkiem finansowym w nowych stoczniach w Nikołajewie, Chersoniu i Sewastopolu. Traktaty pokojowe, ograniczając wyporność posiadanych jednostek do 200 ton, uniemożliwiały rozbudowę sił na Morzu Czarnym. Ponieważ ograniczenia nie dotyczyły Bałtyku, z konieczności postanowiono skoncentrować się na rozbudowie tutejszej floty oraz stworzeniu floty krążowniczej, która w razie potrzeby miałaby atakować trasy żeglugowe przeciwników. Odbudowa floty. Pierwsze pancerniki – a właściwie pływające opancerzone baterie – były budowane całkowicie („Pierwieniec” z 1863 r.) lub częściowo („Nie Troń Mienia” z 1865 r.) z materiałów angielskich. Nawet „Kreml” (1867), który w literaturze jest uznawany za pierwszy całkowicie rosyjski pancernik, miał maszyny i płyty pancerne zamówione u wytwórców angielskich. Do tej trójki w niedługim czasie dołączyła seria jednowieżowych okrętów wzorowanych na amerykańskim „Monitorze”, a po nich większe monitory – wszystkie przeznaczono do obrony stolicy. Jeszcze większe były wieżowe fregaty typu Admirał Łazariew, mogące swobodnie pływać po otwartym morzu. Ukoronowaniem pierwszego etapu unowocześniania sił morskich Rosji był pancernik „Piotr Wielikij” z 1877 r. Nie odstawał on w niczym od najnowszych pancerników angielskich. Po wygranej kolejnej wojnie z Turcją z lat 1877–78, możliwa już była odbudowa Floty Czarnomorskiej. Program rozbudowy. W 1881 r. przyjęto wielki program rozbudowy sił morskich. W ciągu 20 lat zamierzano wybudować dla Floty Bałtyckiej (jako przeciwwagi dla wyrosłej w międzyczasie floty niemieckiej) 16 pancerników, 13 krążowników i ponad 100 mniejszych okrętów. Flota Czarnomorska, przeciwko Turcji, miała otrzymać m.in. 8 pancerników i 2 krążowniki. Na Dalekim Wschodzie Flotylla Syberyjska miała być wzmocniona przez mniejsze jednostki. Udało się wykonać tylko plan dla Morza Czarnego. Resztę zrewidowano, przewidując budowę okrętów na potrzeby wojny z Japonią. (Ostatecznie silne, ale źle dowodzone I i II Eskadra Oceanu Spokojnego zostały całkowicie w tej wojnie zniszczone przez słabsze siły morskie Japonii, pierwsza w Port Artur, a druga pod Cuszimą). Z powodu głębokiej niewydolności rosyjskiego przemysłu stoczniowego konieczne było korzystanie ze stoczni zagranicznych: w USA zamówiono pancernik i krążownik, we Francji pancernik i krążownik pancerny, w Niemczech kilkadziesiąt kontrtorpedowców, jednych z najlepszych na świecie, oraz kolejne krążowniki. Okręty rosyjskiej konstrukcji były z reguły mocno przeciążone, miały mniej wydajne kotły i były wolniejsze od swoich zagranicznych odpowiedników. Nie odstawały tylko pod względem artylerii. I wojna. W I wojnie światowej Flota Bałtycka mogła tylko się bronić, choć wykonano kilka zaczepnych operacji minowych. Sytuacja niewiele poprawiła się po wejściu do służby pierwszych (i ostatnich) wielkich pancerników typu Sewastopol. Na Morzu Czarnym całą rosyjską flotę szachował niemiecki krążownik liniowy „Goeben” i mały krążownik „Breslau” (oba pływały pod turecką banderą). Dopiero wejście do służby dwóch nowych pancerników pozwoliło Rosjanom na przejście do ofensywy i odzyskanie panowania na morzu. Dobra ich passa trwała tu do rewolucji 1917 r. Rozprzężenie wśród załóg w zasadzie zatrzymało okręty w bazach. Do tego doszły pierwsze czystki, gdy marynarze mordowali nielubianych oficerów. Międzywojnie. Po odzyskaniu niepodległości przez Estonię i Finlandię na początku 1918 r. Flota Bałtycka wycofała się z tamtejszych baz i stała przez cały czas w Kronsztadzie. Na południu Flota Czarnomorska przestała fizycznie istnieć. Część okrętów zatopiono na rozkaz Lenina w Noworosyjsku, a reszta dostała się wpierw w ręce Niemców, potem interwentów i w końcu białogwardzistów. Gdy bolszewicy zajęli Krym, zastali tam tylko wraki okrętów zatopionych na rozkaz Wrangla – gros białogwardyjskiej floty odpłynęło do Bizerty. Odbudowa floty po rewolucji i wojnie domowej była zadaniem niezwykle trudnym. Rosja Sowiecka nie miała na to ani koncepcji, ani pieniędzy. Dopiero w 1924 r. wznowiono szkolenie marynarzy – brakowało jednak kadry dowódczej. Koncentrowano się więc na remoncie i modernizacjach okrętów z czasów carskich. Pierwszym nowym okrętem wcielonym do służby był, rozpoczęty jeszcze w czasach carskich, krążow