Demografia. Najludniejsze były obszary leżące na zachodnich terenach cesarstwa. Były to tereny stołeczne Petersburga i Moskwy wraz z okolicznymi terenami, całe Królestwo Polskie oraz ziemie guberni kijowskiej. Na przestrzeni XIX stulecia liczba mieszkańców Cesarstwa Rosyjskiego zwiększyła się znacząco, co jednak nie było spowodowane tylko przyrostem naturalnym, ale także przyłączeniem wielu ziem. Pod koniec panowania Katarzyny II było to ok. 40 mln mieszkańców, natomiast na przełomie XIX i XX w. aż 126 mln. Przez cały czas zdecydowaną większość stanowili chłopi, nawet pod koniec stulecia – aż 3/4 całej ludności Cesarstwa Rosyjskiego.
Arystokracja i szlachta. Na szczycie drabiny społecznej w Rosji stał car oraz rodzina panująca. Niższe szczeble były zajmowane przez rody wielkoksiążęce i książęce. Niżej w hierarchii stała arystokracja i szlachta (dworianie). Cała ta grupa była zobowiązana do dożywotniej służby carowi. Dopiero w 1762 r. Piotr III wydał manifest pozwalający szlachcie opuścić służbę państwową na własną prośbę i wyjazd za granicę. Nakazywał jednak powrót na służbę w przypadku wybuchu wojny lub gdyby zaistniała taka konieczność.
W 1785 r. szlachta otrzymała tzw. przywilej zasadniczy (żałowannaja gramota), który dotyczył całej warstwy, bez względu na narodowość. Obowiązywał on praktycznie przez cały XIX w. Potwierdzał dotychczasowe uprzywilejowanie szlachty, tzn. władanie majątkami ziemskimi i ludnością chłopską na tych ziemiach, oraz prawo do budowania tamże zakładów przemysłowych (manufaktur). Zwalniał szlachtę z obowiązku służby państwowej oraz płacenia podatków osobistych. Szlachetnie urodzeni nabywali prawo do przekazania majątku swym potomkom.