Początek rozwoju wielu dziedzin nauk ścisłych w Rosji jest związany z nazwiskiem Michaiła Łomonosowa (1711–65). Syn rybaka podstawową wiedzę zdobył praktycznie jako samouk, po czym, żądny wiedzy, wbrew woli rodziny jako 19-latek opuścił rodzinną wieś i pieszo dotarł do Moskwy. Tam, ukrywając swe pochodzenie (podawał się za syna popa), wstąpił do Akademii Słowiano-Greko-Łacińskiej i w ciągu pięciu lat ukończył jej 12-letni kurs. Następnie rozpoczął studia na Uniwersytecie Petersburskim i już po kilku miesiącach znalazł się wśród 12 „najbardziej utalentowanych młodzieńców”, którzy zostali wysłani na dodatkowe studia na Zachód. Łomonosow, który miał kształcić się w zakresie górnictwa, trafił do niemieckiego Marburga. Błyskawicznie opanowawszy język niemiecki, studiował nauki przyrodnicze i ścisłe (mineralogię, metalurgię, górnictwo, fizykę i chemię), a także humanistyczne. Po odwiedzeniu wielu miast niemieckich i holenderskich niemal zrujnowany przez kompletowanie obszernej biblioteki, ale całkowicie ukształtowany, powrócił w 1741 r. do Petersburga i w następnym roku został adiunktem fizyki na tamtejszej akademii, a w trzy lata później otrzymał godność profesora chemii.
Jedną z pierwszych wprowadzonych przezeń innowacji była rezygnacja z łacińskiego języka wykładowego na rzecz rosyjskiego. Następne lata pochłonęła mu walka o stworzenie (według własnego projektu) przyzwoicie wyposażonych pracowni oraz laboratorium chemicznego i walka o oficjalny status języka rosyjskiego – i w ogóle miejsce Rosjan – na uniwersytecie. Prowadząc ciągle doświadczenia, zanegował obowiązującą jeszcze wówczas teorię mechanizmu spalania, a potem sformułował fundamentalne dla fizykochemii prawo zachowania masy i ogłosił własną korpuskularną teorię ciepła.