Jak Rasputin opętał Romanowów

[Artykuł ukazał się w 2014 r. w Pomocniku Historycznym POLITYKI „Dzieje Rosjan”] Grigorij Rasputin (1869–1916) dzieciństwo i młodość spędził w rodzinnej wsi Pokrowskoje na Syberii. Cieszył się tam opinią skłonnego do burd pijaka i koniokrada. Okoliczności, które dwudziestokilkulatka pchnęły do zainteresowań teologią, obrosły legendami. Podczas pielgrzymki do wierchoturskiego monasteru poznał tamtejszego eremitę Makarego i pod jego wpływem udał się wkrótce na górę Athos – centrum ortodoksyjnego prawosławia. Przysłuchując się dyskusjom teologicznym mnichów, zapamiętał fragmenty Biblii i różnych pism teologicznych (sam, będąc do końca życia półanalfabetą, nigdy ich nie czytał). Pobyt w klasztorach Athosu zniechęcił go wprawdzie do życia zakonnego, ale uformował na nowo jego osobowość. Po powrocie do Rosji (w 1896 r.?) pielgrzymował po świętych miejscach Rosji, nawiązując kontakty nie tylko z reprezentantami oficjalnej Cerkwi, ale także rozmaitych sekt; podczas wędrówek zaczął wygłaszać własne nauki, opanował też podstawy medycyny ludowej. Szybko zyskał opinię uzdrowiciela i starca – natchnionego męża bożego, jakich wielu było w ówczesnej Rosji. Wśród innych starców wyróżniał go hipnotyzujący wzrok, zdolności uzdrowicielskie i specyficzność głoszonych nauk, zbliżonych do mistycznej sekty chłystów. Już na przełomie wieków zaczęło się tworzyć wokół niego koło fanatycznych wielbicielek, chętnie oddających się Rasputinowi, który podkreślał, iż stosunki seksualne z nim nie stanowią grzechu. Kariera Rasputina na carskim dworze Rasputin wypłynął na szersze wody w 1905 r., kiedy – poprzedzony już sławą uzdrowiciela i jasnowidza – przybył do Petersburga. Podejmowany w salonach arystokracji, szybko został zauważony przez wielkie księżne Milicę i Anastazję, te zaś z kolei w listopadzie 1905 r. doprowadziły do zaproszenia „świątobliwego męża” przez carską parę. W następnych miesiącach bywał zapraszany przez cara i carową, ale jego prawdziwa kariera zaczęła się w 1907 r., kiedy zdołał zahamować ciężki krwotok u chorego na hemofilię carewicza Aleksego. Wkrótce carowa Aleksandra (którą z kolei Rasputin leczył z ataków melancholii i depresji), od dłuższego już czasu pogrążająca się w modlitwach i okultyzmie, uwierzyła bezgranicznie w uzdrowicielską moc Rasputina; uważała też, że jego modlitwy mają moc ocalenia Rosji. Mikołaj II uważał Rasputina za „dobrego człowieka i prawdziwego Rosjanina”, przyznawał też, że rozmowy z charyzmatycznym starcem go uspokajają, i zbywał milczeniem przedstawiane mu informacje o pijaństwach i gorszącym życiu Rasputina – obojętne, czy przedstawiane przez urzędników czy hierarchów cerkiewnych. Wkrótce Rasputin zaczął wpływać na obsadę stanowisk cerkiewnych, a potem i cywilnych. Początkowo zażyłość Rasputina z rodziną carską pozostawała tajemnicą, jednak w 1910 r. informacje zaczęły przeciekać do prasy, a potem stały się tematem obrad Dumy Państwowej, która wprawdzie nie mogła atakować cara, ale jego przyjaciela – jak go nazywała para cesarska – już tak. Opinia publiczna nie rozumiała obecności Rasputi