Współpraca bezpieki ze skazanymi za zbrodnie wojenne

Sprawa Hermana Altmanna. Pod koniec 1954 r. łódzki prokurator Zbigniew Błotnicki dowiedział się, że ma oskarżać Hermana Altmanna, byłego szefa gestapo w Piotrkowie, któremu zarzucano m.in. udział w masowych aresztowaniach i egzekucjach oraz kierowanie likwidacją miejscowego getta. Błotnickiemu polecono stawić się u Władysława Dymanta, wicedyrektora Departamentu IV Specjalnego w Generalnej Prokuraturze, skąd nadesłano do sądu akt oskarżenia. „Ob. Dymant po wysłuchaniu mojej koncepcji oskarżenia i rzuconej przeze mnie propozycji postawienia wniosku o wymierzenie Altmannowi kary śmierci – oświadczył, że zabrania mi stawiania takiego wniosku zamiast którego mam żądać kary 15 lat więzienia. (…) Altmann przyczynił się do ujawnienia wielu kolaboracjonistów i zbrodniarzy hitlerowskich, z tego więc względu obiecano mu karę więzienia terminowego” – tłumaczył wicedyrektor. Ale Błotnicki, były więzień Buchenwaldu, odmówił wykonania polecenia. Wówczas „Ob. Dymant (…) dodał, że jeżeli nawet będę żądał kary śmierci i taka kara zostanie orzeczona, to i tak nie będzie ona wykonana. Na rozprawie (…) wniosłem o karę śmierci i taki wyrok został bodajże w lutym 1955 r. orzeczony. Mimo tego Altmann został w grudniu 1958 r. zwolniony z więzienia i wyjechał na teren NRF” – pisał Błotnicki w notatce sporządzonej 11 maja 1968 r. na polecenie Kazimierza Kukawki, zastępcy prokuratora generalnego. Prokurator Kukawka w latach 1955–56 badał tzw. wypaczenia w b. MBP i prokuraturze. Skierował m.in. do sądu akt oskarżenia przeciwko płk. Józefowi Różańskiemu, dyrektorowi Departamentu Śledczego MBP. A w 1968 r., tuż po marcowych wydarzeniach, sporządził notatki o okolicznościach zmniejszenia kar paru osądzonym w Polsce przestępcom wojennym. W notatce „Sprawa Hermana Altmanna” napisał: „Jego zwolnienie za popełnione zbrodnie po upływie 13 lat odbywania kary mimo skazania na karę śmierci jest przede wszystkim rezultatem zabiegów, jakie wokół tej sprawy były robione ze strony funkcjonariuszy b. MBP (…). Niewiadomo jakie to zasługi Altmann oddał władzom śledczym i sądowym, gdy zeznawał jako świadek w wielu procesach karnych (…). Nie można się oprzeć wrażeniu, że przy ówczesnych metodach prowadzenia śledztwa przez J. Różańskiego Altmann był narzędziem do fingowania spraw karnych p-ko ludziom niewinnym. Wymowa faktu, że Szef Gestapo mógł być źródłem i środkiem dowodowym w sprawach p-ko obywatelom polskim, a następnie uzyskał za to premię w postaci zupełnie niewspółmiernej kary w stosunku do jego ogromu zbrodni jest szczególnie odrażająca”. Z akt Altmanna wynika, że do jego ułaskawienia znacznie przyczynili się sędziowie Sądu Najwyższego. 28 czerwca 1955 r. w procesie rewizyjnym podtrzymali wydany wyrok śmierci, by już w lipcu, opiniując prośbę żony Altmanna do Rady Państwa o ułaskawienie męża, opowiedzieć się za dożywociem „ze względu na długi czasokres pobytu w więzieniu pod groźbą oczekującej go kary śmierci oraz usługi oddane przez niego w tym czasie władzom śledczym i sądowym, gdy zeznawał on jako świadek w szeregu procesów członków NSZ – oskarżonych o współpracę z Gestapo” (z pisma prokuratora generalnego dołączonego do wniosku o ułaskawienie). Altmann w roli świadka występował w procesach członków NSZ, granatowych policjantów i osób oskarżonych o kolaborację, m.in. Piotra Bańczyka, brata Stanisława Bańczyka, posła i działacza ludowego, zastępcy Stanisława Mikołajczyka. Kiedy Stanisław w 1948 r. z żoną i synem na szwedzkim węglowcu „Viking” odpłynęli z Gdyni do Szwecji, to ponoć z zemsty i w ramach represji wobec działaczy mikołajczykowskiego PSL obu braci oskarżono o współpracę z gestapo. Piotra stracono, a Stanisława pozbawiono polskiego obywatelstwa. W archiwum IPN zachował się 33-stronicowy „Mój życiorys” Altmanna. Poza pierwszymi stronami z CV resztę zajmuje opis zadań, struktury i metod pracy służb policyjnych III Rzeszy oraz sposobów pozyskiwania agentury i pracy z nią. Pozostał też „Spis osób figurujących w sprawie” ze 119 nazwiskami, głównie niemieckich funkcjonariuszy z lat służby Altmanna w okupowanej Polsce. Ale jest i ponad 20 nazwisk z dopiskiem „agent G. O.” bądź „kontakt G. O.”. Sprawa Wilhelma Laubnera. W kwietniu 1968 r. cenzura nie puściła do druku w „Za Wolność i Lud”, organie Związku Bojowników o Wolność i Demokrację, artykułu Jerzego Grenia pt. „Rzecz o gestapowcach”. Prezesem kombatanckiej organizacji był wówczas gen. Mieczysław Moczar, minister spraw wewnętrznych i nieformalny przywódca partyjnej frakcji tzw. partyzantów, która w walce o władzę wszczęła tzw. antysyjonistyczną nagonkę. Mógł się w nią wpisać artykuł Grenia, który opisując losy Wilhelma Laubnera, gestapowca z Częstochowy i Radomia, komentował je w dość „marcowym” tonie. Laubnera w 1949 r. skazano na karę śmierci. W 1951 r. Sąd Najwyższy negatywnie rozpoznał wniosek o rewizję i Bierut nie skorzystał z prawa łaski. Niemniej na prośbę prokuratury i MBP prezydent wykonanie wyroku wstrzymał i Laubner z prawomocnym, acz zawieszonym wyrokiem śmierci siedział w celi, oddany do dyspozycji Różańskiego i Fejgina. W 1954 r. ułaskawiła go Rada Państwa, a sąd w 1957 r. karę dożywocia zamienił na 12 lat więzienia. Greń w swoim artykule wywinięcie się Laubnera spod stryczka tłumaczył tym, że „doszli do władzy ludzie w rodzaju Bermana, jest na stanowisku minister Radkiewicz, są jego poplecznicy Różańscy, Fejginowie, Światłowie. (…) za parawanem rozpoczyna się właśnie współpraca NRF-owsko-syjonistyczna. (…) Działa na pełnych obrotach nieoficjalnie popierana przez władze NRF ODESSA, organizacja, która potrafi zapłacić za każdego oczekującego sprawiedliwego wyroku kompana, w każdym kraju i za każdą cenę. W dolarach”. W sprawie Laubnera bezkompromisowi byli sędziowie, ale w ręku „mafii syjonistycznej” pozostały „prokuratury – klucze do wszczęcia każdych śledztw i oskarżeń”. Zdjęty artykuł cenzura powieliła w poufnym biuletynie „Sygnał” i rozesłała najważniejszym osobom w państwie. W 1979 r. Greń opublikował ów artykuł w drugim obiegu, w formie listu otwartego do Jerzego Łukaszewicza, sekretarza KC PZPR od spraw propagandy. Za pierwszej Solidarności przedrukowały go podziemne wydawnictwa. Miał już nowy tytuł: „Sprawa Wilhelma Laubnera” i nie było w nim śladu po „syjonistycznych” wynurzeniach. Autor dopisał akapit, w którym ujawnił, dzięki jakim to zasługom gestapowiec uniknął szubienicy i w maju 1959 r. powrócił na łono rodziny. W polskim więzieniu Laubner miał pracować dalej jako gestapowiec: „Na jego biurku w celi leżały oryginalne formularze gestapo z Częstochowy, Radomska i Radomia, tak jak i odpowiednie pieczątki z tą, jak się u nas mówi, hitlerowską wroną. W kraju naszym bowiem przystąpiono do masowych mordów żołnierzy i oficerów Armii Krajowej. Potrzebne były dla sądów specjalnych urzędujących w więzieniach, zeznania oskarżające o współpracę tych bohaterów naszego Narodu z Gestapo – Wilhelm Laubner z mrówczą pracowitością wypełniał (…) formularze Gestapo”. O Laubnerze, „który oddał swoim powojennym mocodawcom nieocenione usługi w eliminacji elementu patriotycznego”, w oficjalnym już obiegu pisał historyk Leszek Gondek, a Kazimierz Moczarski w więziennych „Zapiskach” przytacza słowa płk. Różańskiego o tym, że MBP posiada oryginały czystych gestapowskich blankietów i stempli, „a ponadto mamy w swym ręku takich b. gestapowców, którzy chętnie oryginalnie podpiszą dzisiaj Pańską, zrobioną przez nas, kartę agenta gestapo”. Z akt i zeznań wynika, że Laubner śledczym z MBP ujawniał konfidentów i kolegów z lat służby. Identyfikował ich na fotografiach. W celi sporządził też szkic: „Organisation und Tätigkeit der Sicherheitspolizei und des SD während des Krieges im Distrikt Radom”. Sprawa Nr BN. RO-1/34/50. Hitlerowskich funkcjonariuszy zasłużonych dla MBP było więcej. Kurt Heinemeyer, gestapowiec z Krakowa, przez 8 lat siedział w celi jako więzień śledczy. Na dożywocie skazany został w 1955 r. W kwietniu 1958 r. karę tę zamieniono mu na 15 lat więzienia, a po kwartale warunkowo zwolniono. W śledztwie mówił, że żołnierz pokonany na froncie, aby nie zginąć, musi złożyć broń. W analogicznej sytuacji jest „żołnierz polityczny”, jakim jest gestapowiec, „z tą różnicą, że złożenie przez niego broni polega na przekazywaniu przeciwnikowi wszystkich posiadanych informacji”. Przestępcy wojenni znaleźli się w Polsce m.in. w wyniku decyzji aliantów, że największych hitlerowskich zbrodniarzy osądzi międzynarodowy trybunał, a pomniejszym, po ekstradycji do państw, w których dopuścili się zbrodni, sprawiedliwość wymierzą miejscowe sądy. Z okupowanych Niemiec odesłano do Polski 1817 osób podejrzewanych o zbrodnie wojenne. Sporo ich ujęto też podczas wyzwalania Polski spod niemieckiej okupacji oraz przekazano z ZSRR i Czechosłowacji. Pod koniec 1950 r. większość była już osądzona, a na zwłokach zbrodniarzy skazanych na karę śmierci studenci medycyny uczyli się anatomii. Przestępców skazanych na niższe kary, po jej odbyciu, odsyłano do Niemiec. Był to już czas zimnej wojny i wydawało się, że niebawem dojdzie do nowego światowego konfliktu. Komunistyczne władze w zasadzie kończyły już rozprawę z tzw. reakcyjnym podziemiem oraz legalną opozycją. I wówczas, w listopadzie 1950 r., Dep. I (wówczas kontrwywiadu) MBP, kierowany przez płk. Stefana Antosiewicza, rozpoczął sprawę Nr BN. RO-1/34/50, operacyjnego rozpracowania i wykorzystania ekstradowanych do Polski przestępców wojennych. Zebrano dane o ich liczbie, postawionych im zarzutach, orzeczonych karach i o uzyskanych od nich informacjach. Raport z 10 stycznia 1951 r. informuje o 917 osadzonych przestępcach. Było wśród nich 46 funkcjonariuszy policji i służb: gestapo, SD, kripo i innych (od szoferów po generałów, m.in. Altmann, Laubner i Heinemeyer), którymi MBP interesowało się szczególnie (14 z już wymierzoną karą śmierci). Przy prawie każdym nazwisku funkcjonariusza widnieje uwaga, o słabym dotąd lub żadnym operacyjnym wykorzystaniu. Dep. I zalecił, by „wszystkich b. funkcjonariuszy S. D. i G. O. wykorzystać dla odtworzenia i rozpracowania siatek agencyjnych policji niemieckiej”, a „pozostałych przestępców prześwietlić w celu wyłowienia elementu nadającego się do operacyjnego wykorzystania”. Część byłych funkcjonariuszy przeniesiono do cel w Warszawie, do dyspozycji Dep. I oraz Departamentu Śledczego MBP, m.in. zajmujących się zwalczaniem polskiego ruchu oporu. Można było wydobyć od nich informacje o jego mrocznych tajemnicach, o bratobójczych mordach czy współpracy z okupantem. Pozostałych przesłuchiwano w WUBP, korzystając z tzw. pytajników przygotowanych przez ppłk. Ignacego Krakusa, naczelnika Wydz. I w Dep. I. Starano się zdążyć przed katem, bo ten z listy 46, jeszcze przed przesłuchaniem – powiesił Emila Senkela i Maxa Henze. Bydgoska bezpieka swą opieszałość w przesłuchaniu Henzego tłumaczyła brakiem tłumaczy. Rzeczywiście ich brakowało i dlatego w Lublinie zezwolono zaangażować „okresowo za wynagrodzeniem zaufanego członka Partii znającego dobrze język niemiecki”. W Kielcach dwaj przestępcy pytania otrzymali na piśmie po niemiecku, „na które to sami dawali odpowiedzi oraz sami pisali na maszynie”. Wobec tego, że Generalna Prokuratura nie chciała wstrzymywać wykonania wyroków śmierci, co „pozbawia organa B. P. źródła ważnych informacji i danych”, płk Antosiewicz zwrócił się do ministra Stanisława Radkiewicza „o zgodę na wystąpienie z wnioskiem do Ob. Prezydenta R. P. o odroczenie wykonania wyroków” i Bierut 13 wyroków odroczył. Potem Dep. I informował prokuraturę o „operacyjnym wykorzyst