Jedynowładztwo. Greckie słowo monarchia oznacza jedynowładztwo, a zatem ustrój, w którym funkcję głowy państwa pełni król lub cesarz. Jednak zakres władzy króla mógł być albo nieograniczony, albo regulowany przez tradycję, obowiązujące dokumenty, czasami wręcz marginalny; poza tym na tron wstępował dziedziczący go następca albo osoba wybrana przez upoważnione do tego gremia.
Synowie bogów. Na starożytnym Bliskim Wschodzie zazwyczaj dziedziczni monarchowie rządzili jako władcy absolutni, czasami mając pod sobą pomniejszych królów. Przypisywano im cechy boskie (deifikacja), co legitymizowało ich władzę i robiło z nich pośredników między ludźmi a bogami. W Grecji rządy królów były typowe dla epoki mykeńskiej, potem tu i ówdzie władzę przejęli nielegitymizowani despoci zwani tyranami (filozofowie greccy uznali tyranię za najgorszy z ustrojów), a w okresie klasycznym narodziła się demokracja. Mimo to niektóre państwa nadal miały swoich królów (Sparta nawet dwóch), z których stosunkowo największą władzę mieli monarchowie Macedonii. Najpotężniejszy z nich, Aleksander Wielki, po podbojach na Wschodzie zaczął podkreślać swoje boskie pochodzenie.
Również Rzymem, zanim został republiką, rządzili królowie. Ponieważ tytuł rex był w Wiecznym Mieście znienawidzony, Oktawian August – przywracając monarchię – zachował pozory ustroju republikańskiego i jego instytucje (np. senat). Z czasem władza cesarzy nabrała niemal absolutystycznego charakteru. Do ok. 238 r., choć sama instytucja monarchii była niepodważalna, każdy cesarz potrzebował jednak akceptacji senatorów, ludności Rzymu i wojska.