Stanisław Wysocki: Budowniczy Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej

Rodzina. Stanisław Wysocki, najstarsze dziecko Tomasza i Katarzyny z Rudzkich, urodził się w Busku 14 kwietnia 1805 r. W 1812 r. rodzina przeniosła się do Krakowa. Tomasz Wysocki został profesorem Kolegium Nowodworskiego (później Liceum św. Anny); uczył literatury polskiej i łacińskiej oraz historii polskiej. Z czasem awansował na prorektora. Status materialny rodziny poprawił się na tyle, że w 1818 r. Wysoccy kupili stojącą na Rynku Głównym w sąsiedztwie kościoła Mariackiego kamienicę Bidermanowską. Katarzyna prowadziła w niej bursę dla zamożniejszych uczniów Liceum św. Anny. W szkole tej kształcili się także trzej synowie Tomasza i Katarzyny. Najmłodszy, Kasper Napoleon, był obdarzony talentem muzycznym. Felix, wielbiciel nauk przyrodniczych, podjął studia medyczne. Stanisław wyróżniał się zdolnościami plastycznymi; wykształcenie domowe i szkolne uzupełniał, biorąc lekcje rysunku i malarstwa u profesora Szkoły Sztuk Pięknych Józefa Peszki, specjalizującego się w odręcznym rysunku architektonicznym. Studia, małżeństwo, praca. Po ukończeniu 18 lat Stanisław wyjechał do Warszawy. Rozpoczął praktykę w Komisji Rządowej Spraw Wewnętrznych i Policji. Na Wydziale Filozofii Uniwersytetu Warszawskiego studiował matematykę, a jednocześnie uczył się w Szkole Inżynieryi Cywilnej Dróg i Mostów. Latem 1825 r. w ramach praktyk wraz z grupą kolegów opracowywał projekty uspławnienia rzeki Kamiennej i lokalizacji wzdłuż niej zakładów przemysłu metalowego. Do 1829 r. kontynuował studia techniczne w Szkole Przygotowawczej do Instytutu Politechnicznego, uzyskując tytuł inżyniera. 3 lutego 1829 r. zawarł związek małżeński z Teofilą Kulikowską. Małżonkowie zamieszkali w Warszawie. Zdolny inżynier dostał w 1830 r. posadę w Banku Polskim. Do jego zadań należało m.in. budowanie i finansowanie na zlecenie rządu dróg bitych, sprawowanie zarządu nad Kanałem Augustowskim, eksploatacją lasów, finansowaniem górnictwa rządowego. W powstaniu listopadowym. Kiedy wybuchło powstanie listopadowe, Wysocki razem z wieloma urzędnikami Banku Polskiego zgłosił się do Gwardii Narodowej. Pełnił służbę w sztabie niepłatnym, w stopniu porucznika. Jego wiedza techniczna przydała się przy sypaniu umocnień ziemnych na Woli i Powązkach. Od powstańczej służby wojskowej można się było wykupić niewielką kwotą. Stanisław poszedł jednak w ślady ojca, który 36 lat wcześniej przerwał pracę i wstąpił do oddziałów naczelnika Tadeusza Kościuszki. W 1832 r. Stanisław stracił żonę – zmarła bezdzietnie, mając 24 lata, i ojca – miał 66 lat. Prasmoła, kolej, drugie małżeństwo. Po klęsce powstania listopadowego Wysocki wrócił na stanowisko w Banku Polskim. Młody inżynier zaprojektował i zbudował spichlerz zbożowy we Włocławku, nadzorował eksploatację dzierżawionych przez Bank Polski lasów. Przy tej sposobności zainteresował się produktami suchej destylacji drewna, zwłaszcza prasmołą, nazywaną wówczas smołowcem. Substancję tę próbował zastosować do impregnacji materiałów używanych w budowie dróg, produkcji wykładzin budowlanych i płótna do krycia dachów. Swój pomysł rozpowszechniał kilka lat, ale bez sukcesów finalnych. Kiedy w 1835 r. Henryk hr. Łubieński przedstawił Bankowi Polskiemu projekt zbudowania drogi żelaznej między Warszawą a granicą południową Królestwa, założenia techniczno-ekonomiczne oraz projekt wstępny trasy przygotowali niezależnie od siebie mjr Teodor Urbański, inspektor generalny Komunikacji Wodnych i Lądowych, oraz Stanisław Wysocki. Po wielu dyskusjach zwyciężyła koncepcja Wysockiego, który zaproponował trasę wzdłuż działu wodnego Wisły i Odry. W 1837 r. Wysocki ponownie zawarł związek małżeński. Jego wybranką została młodsza siostra Teofili – 17-letnia Maryanna (Maria) Józefa Kulikowska. Naczelny inżynier i inspektor dróg. Pod koniec 1838 r. Wysocki zakończył prace projektowe linii łączącej Warszawę z Niwką. Gdy Tomasz hr. Łubieński i Piotr Antoni Steinkeller udali się do Londynu, aby zdobyć fundusze na budowę oraz konsultować przyjęte założenia techniczne, dołączył do nich Wysocki, który techniczną część projektu przedstawił do oceny inżynierowi George’owi Parkerowi Bidderowi, współpracownikowi Roberta Stephensona. Wysocki odwiedził też zakłady produkujące parowozy, m.in. Sharp, Roberts&Company w Manchesterze oraz John Cockerill&Cie w Seraing. Pięć lat później wizyty te skutkowały zakupem pierwszych parowozów DŻWW. Gdy w 1840 r. rozpoczęły się roboty przy budowie linii, Wysockiego mianowano „inżynierem naczelnie budową tejże drogi kierować mającym”. Po upadku polskiego towarzystwa akcyjnego budowę Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej – z trakcją parową, nie konną – dokończono na koszt państwa rosyjskiego, wykorzystując całkowicie plany i roboty wykonane przez upadłą spółkę polską. Władze rosyjskie, doceniając kwalifikacje inżynierskie i organizatorskie Wysockiego, zostawiły go w kierownictwie. W pierwszych latach pracy DŻWW był on naczelnikiem jej wydziału technicznego i członkiem zarządu. W 1844 r. został oddelegowany do Krakowa i Wrocławia, aby tam z członkami zarządu Kolei Krakowsko-Górnośląskiej negocjować zmianę jej trasy, tak aby znaleźć dogodne i tańsz