Koniec afrykańskich kolei

Metafora ze slumsu. Linia kolejowa z Nairobi do Mombasy przechodzi przez sam środek sławnego slumsu Kibera. Tłum ludzi idących wzdłuż torów o świcie do lepszej części miasta do pracy uwiecznił w oscarowym filmie „Wierny ogrodnik” Brazylijczyk Fernando Meirelles. Tory służą jako droga – to jedno z niewielu miejsc w Kiberze, którego nie da się zabudować – i zarazem aleja handlowa. Wzdłuż nich w małych blaszanych domkach ludzie handlują używanymi ubraniami, papierosami czy węglem drzewnym do opalania kuchni. Pociągi jeżdżą tu rzadko, z rana i wieczorem. To dobra metafora afrykańskich relacji z koleją. Afrykanie odziedziczyli kolej po imperiach europejskich. Kontynent nie ma sieci kolejowej, tylko pojedyncze nitki, które najczęściej łączą kilka miast z portem na wybrzeżu. Budowano je po to, żeby wywozić dobra z głębi Afryki, a nie po to, żeby jego mieszkańcy mogli wygodniej podróżować. Jedynym wyjątkiem od tej reguły jest Republika Południowej Afryki, która ma kolej z prawdziwego zdarzenia – ale też jest światem samym w sobie, znacznie bogatszym od pozostałych krajów kontynentu i pod wieloma względami zupełnie innym. RPA cywilizacyjnie i kulturowo bliżej do Australii czy południa USA niż do sąsiedniej Zambii. Niedawno pewien francuski reporter przejechał ocalałą linią kolejową w Kongu: podróż trwała dwa tygodnie, pociąg stawał po drodze, bo trzeba było wyciąć dżunglę zarastającą tory, albo się psuł, albo zatrzymywał się bez żadnego powodu. Taka podróż może być ciekawa, gdy ma się dużo czasu. Afrykanie często nie mają wyjścia: gniotą się w środku albo jadą na dachu wagonów i czekają cierpliwie. Jak w Sierra Leone. Inną metaforą romansu Afryki z koleją są jej losy w Sierra Leone. Wielcy przywódcy Zachodu przechodzili do historii tym, że budowali drogi, mosty i koleje. Dyktator Sierra Leone kazał swoją kolej rozebrać. W 1967 r. w tym małym zachodnioafrykańskim kraju – do 1961 r. brytyjskiej kolonii – władzę przejęła Partia Kongresu Całego Ludu, a jej przywódca Siaka Stevens został prezydentem. Po Brytyjczykach pozostała linia kolejowa ze stolicy Freetown w głąb kraju, do ziem plemienia Mende – dzięki której przywożono do portu we Freetown kawę, kakao i diamenty (Sierra Leone jest bardzo szczodrze obdarzone przez naturę). Była to mała kolejka, w całości wąskotorowa, zbudowana pospiesznie w latach 1896–1907. Liczyła kilkaset kilometrów, ale łączyła główne miasta kraju. I to ją Stevens kazał rozebrać. Tory i zwrotnice skrupulatnie niszczono. Była w tym zimna polityczna kalkulacja. Plemię Mende sprzyjało Ludowej Partii Sierra Leone, która była głównym rywalem Partii Kongresu Całego Ludu (wbrew nazwie, nie była jednak dla wszystkich). Prezydent uznał, że trzeba osłabić plemię – i było to dla niego warte zniszczenia jedynej kolejki w kraju. Stevens rządził przez 18 lat, przetrwał protesty, demonstracje i ki