Kariera wąskotorówek

Paryski napęd. Wagony na wąskich torach na początku pchano ręcznie lub ciągnęły je woły albo konie. W XIX w. na te szlaki wjechały parowozy wąskotorowe, a z czasem spalinowe i elektryczne lokomotywki. Od kolei normalnotorowych wąskotorówki odróżnia rozstaw torów – mniejszy niż 1435 mm. Upowszechniły się, kiedy francuski inżynier i przemysłowiec Paul Armand Decauville podczas wystawy paryskiej w 1889 r. uruchomił kolejkę, która woziła paryżan po mieście po torach o rozstawie 600 mm, zbudowanych z gotowych i łatwych w montażu tzw. przęseł patentowych. Wcześniej Decauville zbudował kolejkę do transportu buraków i obornika na polach gospodarstwa własnego ojca. Czasy świetności. Kolejki wąskotorowe mogą jeździć w terenie o większym pochyleniu i po torach z łukami o mniejszym promieniu, co znacznie obniża koszty budowy. Najstarszą czynną w świecie wąskotorówką jest kolejka jeżdżąca od 1851 r. na Górnym Śląsku. Jej sieć liczyła tu niegdyś ok. 230 km. Przewożono nią węgiel, drewno, piasek, wyroby hutnicze i pracowników do pracy, a dziś wozi się turystów. Wąskotorówki okazały się szczególnie przydatne przy zwózce z pól buraków cukrowych i ziemniaków, z czym podczas dżdżystych jesieni na gruntowych drogach kiepsko sobie radził transport konny. Służyły także jako tzw. kolejki dojazdowe, do dowozu osób z mniejszych miejscowości do miejsc pracy bądź przesiadki do pociągu kolei normalnotorowej. Wąskotorówki obsługiwały kamieniołomy, tartaki (dowożąc drewno z lasów), wapienniki, kopalnie (węgla, torfu i rud) i cegielnie (dowóz gliny i wywóz cegieł do rozbudowujących się miast, m.in. podwarszawskie kolejki marecka i piaseczyńska). Z kolejek korzystano przy budowie twierdz i fortów. Wożono nimi ciężkie uzbrojenie i amunicję po zmilitaryzowanych obszarach i na poligonach. W Polsce sieć wojskowych wąskotorówek zbudowano m.in. na podwarszawskim poligonie koło Rembertowa i na terenie Rejonu Umocnionego Hel. Linie wąskotorowe budowano najczęściej z inicjatywy władz lokalnych, właścicieli dużych majątków ziemskich i lasów oraz przemysłowców. Wśród wspólników zbudowanej w 1898 r. kolejki piaseczyńskiej byli m.in. zamożny warszawski krawiec Eugeniusz Paszkowski, Stefan ks. Lubomirski, Tomasz hr. Zamojski, a cichym wspólnikiem ponoć cadyk Juda Alter z Góry Kalwarii. Kolejka ułatwiła dojazd odwiedzającym go chasydom. W zaborze rosyjskim status kolejek wąskotorowych miały też podmiejskie linie łódzkich tramwajów. W zaborze austriackim budowano przede wszystkim kolejki leśne, a jedną z większych przemysłowych była 42-kilometrowa kolejka Przeworsk–Dynów, zbudowana z inicjatywy ks. Andrzeja Lubomirskiego, właściciela cukrowni w Przeworsku. Na jej trasie w Szklarach przebito jedyny w Polsce tunel (602 m) dla kolejki wąskotorowej. Podczas I wojny kompanie kolejowe okupantów zbudowały setki kilometrów sieci polow