Kolejowe eksponaty

Kolekcje narodowe. Pierwsze w Europie muzeum kolejnictwa powstało w 1897 r. w norweskim Hamar. Dwa lata później otwarto takie w niemieckiej Norymberdze. I dziś tego typu placówek jest kilkaset, poświęconych wyłącznie kolei bądź będących działem większych muzeów komunikacji czy historii techniki. I tak uważane za najlepsze w świecie Narodowe Muzeum Kolejnictwa w York jest częścią brytyjskiego Narodowego Muzeum Nauki i Przemysłu. Znajdziemy w nim milion eksponatów związanych z historią kolei, od biletów, nagrań kolejowych piosenek, parowozów z odsłoniętym wnętrzem, po luksusowy skład pociągu Królowej Wiktorii. Rocznie odwiedza je ponad 700 tys. osób. I co istotne, zbiory w York to tylko część kolejowej narodowej kolekcji. Reszta jest w innych muzeach. Muzeum Kolejnictwa w Warszawie. W Polsce nie mamy ani narodowej kolekcji takich zabytków, ani narodowego muzeum kolei z prawdziwego zdarzenia. Muzeum Kolejnictwa w Warszawie ma dziś dwie hale po byłym Dworcu Warszawa Główna Osobowa o powierzchni 800 m kw. i paręset metrów stacyjnych torów, na których pod gołym niebem stoi kilkadziesiąt wagonów i parowozów. Od chwili powołania w 1928 r. muzeum nie miało szczęścia do decydentów i tułało się po tymczasowych siedzibach. Pierwszą było zachodnie skrzydło wkrótce rozebranego Dworca Wiedeńskiego. W 1931 r. zbiory trafiły do pomieszczeń po byłej carskiej łaźni przy ul. Nowy Zjazd 1, wynajętych od firmy Schicht. W 1938 r. Muzeum Kolejowe przekształcono w Muzeum Komunikacji, powiększając je o działy dróg lądowych i wodnych. Te z kolei zamierzano przyłączyć do powstającego Muzeum Narodowego Przemysłu i Techniki, ale wybuchła wojna. Zbiory przeniesiono do pomieszczeń Dworca Wschodniego i tam spłonęły podczas nalotu lotnictwa sowieckiego w 1943 r. Muzeum Kolejnictwa udało się reaktywować dopiero w 1972 r., w wydzielonej części poczekalni czynnego jeszcze Dworca Warszawa Główna Osobowa. Potem zajęło ono cały dworzec, a w Sochaczewie otwarto oddział MK gromadzący tabor wąskotorowy. W czasach PRL o to resortowe muzeum specjalnie nie dbano. Później zresztą też. Przy okazji restrukturyzacji PKP w 1996 r. muzeum wydzielono z jej struktur. Podrzutka na trzy lata przygarnął minister transportu, a w 1999 r. samorząd województwa mazowieckiego. Stacja Muzeum. Działkę po dawnym Dworcu Głównym niebawem przejmą deweloperzy i od czerwca 2015 r. MK formalnie jest w stanie likwidacji. Ta decyzja radnych sejmiku mazowieckiego ma umożliwić przekształcenie dotychczasowej samorządowej placówki w nową instytucję kultury o nazwie Stacja Muzeum. Nowa placówka ma powstać na warszawskich Odolanach i zostanie utworzona wspólnie przez PKP SA i samorząd województwa mazowieckiego. Staną tam hale do ekspozycji taboru i urządzeń kolejowych. Będą też sale szkoleniowe i kino. Za kilka lat Stacja Muzeum ma być jedną z najnowocześniejszych placówek muzealnych w Polsce. Wspólnymi siłami kolejarzy i hobbystów. Państwowy mecenat nad kolejowymi zabytkami, jeśli w ogóle o takim można by mówić, okazał się niewypałem. Gdyby nie ogromne zaangażowanie miłośników kolei (nie tylko kolejarzy) i wsparcie ze strony samorządów i Grupy PKP, większość starych lokomotyw dawno by już trafiła na złomowisko w Zębcu, do muzealnych kolekcji za granicą lub zostałaby do końca przeżarta przez rdzę. To cud, że mamy dziś w Polsce kilkadziesiąt miejsc, w których są mniejsze i większe kolekcje taboru, urządzeń kolejowych, kolejarskich mundurów i dokumentów. Są też miejsca, gdzie można pojechać pociągiem retro ciągniętym przez parowóz lub spalinową lokomotywkę. Skansen w Chabówce. Do najbardziej znanych należą kolejowe skanseny w Chabówce i Wolsztynie należące do PKP Cargo SA. Parowozownia w Wolsztynie będzie wkrótce instytucją kultury stworzoną przez PKP Cargo i wielkopolskie samorządy. Zostaną tu przywrócone jedyne w Europie planowe (według rozkładu jazdy) przejazdy trakcją parową. Wolsztyn odwiedzają turyści z całego świata, a rokrocznie na paradę parowozów przyjeżdża 20 tys. ich miłośników. Skansen w Chabówce pozostanie jako wisienka na torcie w PKP Cargo. I choć niektórzy akcjonariusze tej giełdowej spółki zapewne by woleli, aby maksymalizowała ona zysk, a nie zajmowała się ochroną kolejowych zabytków, to PKP Cargo, będąc aktywnym mecenasem kolejowego dziedzictwa, upatruje w tym elementu swojej społecznej odpowiedzialności (CSR). Nie zmienia to faktu, że w skansenie w Chabówce robi się, co tylko można, aby zwiększyć własne przychody. Skansen ten co roku odwiedza ponad 40 tys. gości i ok. 12 tys. z nich wybiera się z Chabówki w podróż pod parą pociągiem retro. Przejazdy są dochodowe, ale zainteresowanie nimi spada po sezonie turystycznym. Aby załogę utrzymać przez cały rok oraz mieć środki na renowację i utrzymanie zabytkowego taboru, trzeba oszczędzać i szukać różnych form dodatkowego zarobku. Skansen zarabia na wynajmie taboru filmowcom i firmom na okolicznościowe imprezy. W byłej noclegowni otwarto hotelik dla gości. Im też sprzedaje się kolejowe pamiątki i wydawnictwa. Spora część przychodów skansenu pochodzi z usług remontowych. Fachowcy z Chabówki naprawiają tabor nie tylko własny, ale też innych użytkowników. Pracują tam tacy (co ważne – z uprawnieniami), którzy potrafią nie tylko wyremontować, ale na nowo odtworzyć cały parowóz. W coraz większym stopniu jest to robota przypominająca rękodzieło, bo skoro od lat już nie buduje się nowych parowozów, zamówienia na potrzebne części coraz trudniej ulokować na zewnątrz. W dni robocze pracownicy skansenu są ślusarzami, kotlarzami, stolarzami, kowalami czy tokarzami, a w weekendy, kiedy rusza pociąg retro, pracują w drugim zawodzie jako maszyniści, konduktorzy, bileterzy, obsługa bufetu i przewodnicy. Jest to godne pochwały, ale czy na takiej formule działań oparta ma być ochrona dziedzictwa kolejowej techniki? Chwała różnym mecenasom: spółkom PKP, samorządom i osobom prywatnym, ale być może opieką nad skansenem powinno zająć się też państwo, odpowiadające za zachowanie narodowego dziedzictwa. Muzealnictwo społeczne. Społeczne muzealnictwo kolejowe pojawiło się na progu lat 90. XX w. Przekształcające się PKP zaczęły wyzbywać się starego taboru i nieruchomości oraz zwalniać z pracy kolejarzy. Setki z nich, z unikatowymi i przydatnymi na kolei kwalifikacjami, społecznie zaczęło robić to, czym zajmowało się, nosząc kolejarski mundur. W zbędnych już dla PKP starych parowozowniach kolejarscy emeryci (często ci przedwcześni) oraz rozmaici miłośnicy kolei zaczęli stary tabor i kolejowe wyposażenie przywracać do dawnej świetności, rewitalizując także przekazane im parowozownie. Dla dobra sprawy zazwyczaj powoływano pozarządowe organizacje. Wielką parowozownię w Skierniewicach przejęło Polskie Towarzystwo Miłośników Kolei, w Pyskowicach koło Gliwic – Towarzystwo Ochrony Zabytków Kolejnictwa i Organizacji Skansenów, w Jarocinie – Towarzystwo Kolei Wielkopolskiej, a w Jaworzynie Śląskiej – prywatny inwestor dr Paweł Geber, fundator jaworzyńskiego Muzeum Przemysłu i Kolejnictwa na Śląsku. Fundacja Polskich Kolei Wąskotorowy