Sportowa rywalizacja w czasach zimnej wojny

Pożytki z rywalizacji sportowej. Komunizm sowiecki, ze wszystkimi swymi obrzydliwościami i nadużyciami, zaszczepił jednak w ludziach ogromne poczucie egalitaryzmu, dostępu wszystkiego dla wszystkich, oczywiście pod warunkiem akceptowania ustroju. Korzystał z tego sport wspierany dodatkowo ogromnym zapleczem populacyjnym, z którego wyłuskiwano wyczynowe talenty. Sowiecki system kultury fizycznej po 1945 r. narzucono wszystkim krajom tzw. demokracji ludowej. Sport był odtąd traktowany jako ważny element ideologii, a zarazem narzędzie propagandy. Triumfy sportowe miały dowodzić wyższości ustroju socjalistycznego nad kapitalistycznym. Ale dla krajów podporządkowanych ZSRR były równocześnie jedną z niewielu szans zademonstrowania wobec świata swej odrębności. Protokoły wielkich imprez międzynarodowych przewidywały wciąganie na maszt narodowej flagi i odegranie państwowego hymnu. POLITYKA, SPORT, EMOCJE Igrzyska w Helsinkach. Władcy ZSRR, świadomi niepowodzeń, jakich doznały ich przedwojenne próby utworzenia konkurencyjnego ruchu sportowego, rozpoczęli zabiegi, by wejść w obieg międzynarodowego ruchu olimpijskiego. W 1945 r. doszło do serii meczów moskiewskiego Dynama z klubami angielskimi. O ich atmosferze świadczy wypowiedź George’a Orwella: „Sport uprawiany na serio nie ma nic wspólnego z zasadami fair play. Łączy się z nim nienawiść, zazdrość, samochwalstwo, łamanie wszelkich zasad (…); innymi słowy jest to wojna minus strzelanie” (tłum. Bartłomiej Zborski). Sowieccy rzeczoznawcy sportu obserwowali pierwsze powojenne igrzyska w Londynie (1948 r.). Krótko potem powstał Komitet Olimpijski ZSRR, uznany przez MKOl na sesji w Wiedniu (1951 r.). Dzięki temu w 1952 r. w igrzyskach helsińskich wzięła udział reprezentacja ZSRR licząca 295 zawodników. Ale – pod naciskiem działaczy sowieckich – wioska olimpijska została podzielona płotem z drutu kolczastego na część socjalistyczną i kapitalistyczną. W nieoficjalnej klasyfikacji medalowej Związek Sowiecki zajął drugie miejsce, zdobywając 71 medali (w tym 22 złote), ulegając tylko Stanom Zjednoczonym (76 medali, w tym 40 złotych). Kulisy spotkań. Statystyka ta byłaby nieco inna, i to na korzyść ZSRR, gdyby w igrzyskach wzięli udział wszyscy najlepsi sportowcy tego państwa. Tymczasem ze względów politycznych nie wysłano do Helsinek zawodników republik nadbałtyckich, gdzie wcześniej w sposób brutalny zniszczono autonomiczne ambicje olimpijskie. Głośne stały się pojedynki w dziesięcioboju między Wasylim Kuzniecowem i Raferem Johnsonem. Współzawodniczył z nimi Tajwańczyk Yang Czuan-kwang. Ich spotkanie tak opisywał amerykański historyk sportu i dziennikarz Richard Schaap: „Ani Kuzniecow, ani Yang, co zrozumiałe, nie mieli ochoty na poznanie się. Jako Tajwańczyk Yang był naturalnie antykomunistą, a Kuzniecow jako komunista był wrogiem Chin Narodowych. Ale Johnson przekonał obu, by spotkali się u niego. Kuzniecow uśmiechnął się szeroko. Okey, powiedział, zwracając się do Yanga, ale pamiętaj, jakby co, to ja cię nie znam”. Podczas igrzysk w Rzymie w 1960 r. podium okupowała cała ta trójka: Johnson był pierwszy, Yang drugi, a Kuzniecow trzeci. Od małżeństwa do zrozumienia. W Melbourne nie było już drutów kolczastych w wiosce olimpijskiej. Wbrew politrukom, których miała w składzie każda reprezentacja demoludów, młodzi ludzie poznawali się wzajemnie i pokonywali wszelkie bariery. Najgłośniejszy stał się związek młociarza Connolly’ego i złotej medalistki z Melbourne, czeskiej dyskobolki Olgi Fikotovej. Gdy Connolly przyjechał do Pragi, by wziąć z nią ślub, prezydent ČSSR Antonin Zapotocki odmówił zgody. Wzięli więc ślub w ambasadzie USA. Oldze pozwolono na połączenie z mężem dopiero po 2 latach. Jak pisał Schaap, „międzynarodowe porozumienie osiągnęło szczyt podczas igrzysk w Rzymie. Przynajmniej częściowym tego wytłumaczeniem było to, że (…) na igrzyska nie padał cień ani wojny koreańskiej, jak w 1952 r., ani rewolucji węgierskiej, jak w 1956 r. (…) W 1958 r. reprezentacja USA współzawodniczyła z sowiecką w Moskwie. Z kolei w 1959 r. drużyna lekkoatletyczna ZSRR startowała w Filadelfii. I to te dwa spotkania zainicjowały przyjaźń i wzajemne zrozumienie”. Tradycja lekkoatletycznych meczów USA-ZSRR była kontynuowana do 1985 r. Rozegrano ich łącznie 19. Zwykle spotkania mężczyzn wygrywali Amerykanie (13). W pojedynkach kobiet tylko raz udało się wygrać Amerykankom, w 1969 r. Natomiast w punktacji łącznej, dzięki na ogół przewadze Rosjanek nad Amerykankami, reprezentacja ZSRR wygrywała aż 16 razy. Mecze te przykuwały uwagę opinii światowej w stopniu nie mniejszym niż mistrzostwa świata w piłce nożnej. Wygrać z Ruskimi. Ale w futbolu, podobnie jak w innych zespołowych sportach, dochodziło do pojedynków zupełnie innej natury, gdy ZSRR spotykał się z reprezentacją któregokolwiek ze swych satelitów. Mecze takie były traktowane w kategoriach daleko wybiegających poza sport, żeby przypomnieć sławne eliminacje do mistrzostw świata w piłce nożnej z 1957 r., gdy Gerard Cieślik strzelił Rosjanom dwie zwycięskie bramki przy końcowym wyniku 2:1. Uniesienie, jakie zapanowało wówczas w Polsce, zostało co prawda przygaszone wynikiem meczu rewanżowego w Lipsku (2:0 dla ZSRR). Jednak przekonanie, że można wygrać z Ruskimi – jak powszechnie mówiono – na trwałe pozostało w świadomości nie tylko kibiców. Emocje były tym większe, że pamiętano jeszcze o trzech meczach gruzińskiego klubu Dynamo Tbilisi, który w 1951 r. odbył tournée po Polsce. Choć brzmi to dziś nieprawdopodobnie, polscy piłkarze otrzymali zakaz wygrywania. Ponadto rosyjski sędzia prowadził mecz wyjątkowo tendencyjnie. Gdy Polacy odważyli się zdobyć honorową bramkę, odgwizdał spalonego. Zyskał wśród polskich kibiców nader zasłużony przydomek: Golaniewidze. Stefan Kisielewski tak to wspominał: „Na meczu ponad 50 tys. ludzi dyszących nienawiścią do sowieckiej jedenastki. (…) Należało (…) przypuszczać, że zgodnie z rozsądkiem piłkarze sowieccy zechcą pozyskać sobie sympatię kibiców, zagrają czysto, uczciwie, fair. Błąd. Rosjanie zagrali z rzadko oglądaną brutalnością, sędzia – Rosjanin (…) oszukiwał na ich korzyść. Wygrali na siłę, za wszelką cenę i zeszli z boiska ogłuszająco wygwizdani”. Gdy na stadionach przemiennie panowała grobowa cisza lub rozbrzmiewały masowe gwizdy, „Przegląd Sportowy” pisał, że „sportowcom Wielkiego Kraju Rad (…) zgotowano serdeczne i gorące powitanie. Raz po raz zrywały się długo nie milknące oklaski i okrzyki: Stalin – Pokój”. Jedynym publicznym echem sygnalizującym, że przyjęcie było inne, był – jak się wydaje – tekst piosenki Marii Koterbskiej „Bo mój chłopiec piłkę kopie”. Podobno w próbnym nagraniu znalazł się fragment refrenu: „Że drużyna z Kapuścina/ma półgórny system gry,/że Prędkiemu brak kondycji,/a Dynamo ma zły styl”. W Polsce nie było klubu o nazwie Dynamo, łatwo więc byłoby rozszyfrować, o co chodzi, więc czujni cenzorzy zadbali, by tekst szybko zmienić na: „A Dynamo ma swój styl”. Zły czy swój, dla polskiego kibica i tak wszystko było jasne. Mecze rewanżowe. W 1954 r. ZSRR po raz pierwszy odniósł sensacyjne zwycięstwo nad drużyną Kanady, która uchodziła za najlepszą w świecie od początku istnienia hokejowych mistrzostw świata. Odtąd reprezentacja Kraju Rad wdarła się do hokejowej czołówki, a nawet zwyciężała 9 razy z rzędu (1963–71). Tę passę przerwała w 1972 r. drużyna czechosłowacka, wzbudzając niebywały entuzjazm wśród swych rodaków, traktujących wygraną jako swoisty rewanż za inwazję z 1968 r. I w latach następnych wzajemne okładanie się kijami do gry nie należało do rzadkości. Olimpiadę w Melbourne rozgrywano tuż po krwawym stłumieniu rewolucji węgierskiej przez Armię Czerwoną. „Setki węgierskich emigrantów – pisał Richard Schaap – (…) zebrały się w porcie lotniczym Essendon, gdzie lądowała większość węgierskich olimpijczyków. Tłum (…) śpiewał Isten Áldd Meg a Magyart, hymn Węgier z czasów przed komunizmem. Węgierscy sportowcy byli przygnębieni i smutni, nie skrywali swej nienawiści do Rosjan. Opuścili flagę w swych kwaterach, wycięli z niej komunistyczny symbol i zawiesili flagę wolnych Węgier”. Zdobywca srebrnego medalu na 10 km József Kovacs ostentacyjnie odmówił podania ręki zwycięzcy Władymirowi Kucowi. Do bardziej dramatycznych zdarzeń doszło podczas półfinałowego meczu w piłce wodnej. Z trybun emigranci węgierscy skandowali obelgi pod adresem Rosjan, a w wodzie trwała walka na kuksańce i łokcie. Na dwie minuty przed końcem, gdy Węgrzy prowadzili 4:0, Rosjanin Walentin Prokopow walnął z tzw. byka Ervina Zadora. Obserwujący incydent amerykański weteran waterpolo Wally Wolf tak potem opisywał zakończenie meczu: „Węgrzy zebrali się w jednym końcu basenu, prawdopodobnie obmyślając, kogo dorwać, by wziąć rewanż. Rosjanie zgromadzeni po przeciwnej stronie zdecydowali się opuścić basen i zrezygnować z meczu. Mieli szczęście, że zdążyli żywi opuścić pływalnię”. Wyścig na pompki. Do legendy przeszły polskie pojedynki na pompki z kolarzami ZSRR podczas Wyścigu Pokoju, sztandarowej imprezy propagandowej tamtych czasów. Inicjatorem podobnych akcji miał być Czech Vlastimil Rużiczka, a jednym z jego naśladowców Stanisław Królak, pierwszy polski zwycięzca wyścigu w 1956 r., choć on sam później zaprzeczał, jakoby takie niesportowe korzystanie z pompki było prawdą. Wieloetapowy, oficjalnie amatorski, Wyścig Pokoju miał być w zamyśle przeciwieństwem „przeżartego burżuazyjnym zawodowstwem” Tour de France. Organizowany był od 1948 r. między Pragą i Warszawą, a od 1950 r. trasa biegła przez trzy kraje: Polskę, Czechosłowację i NRD. Patronat sprawowały główne dzienniki partyjne: „Trybuna Ludu”, „Neues Deutschland” i „Rude Pravo”. W latach 1986–87 przyłączyła się „Prawda”, a pojedyncze etapy wyścigu przeniesiono na teren ZSRR. Jeden z nich ostentacyjnie puszczono wokół Kijowa, by udowodnić przed światem, że po katastrofie w elektrowni atomowej w Czarnobylu wszystko wróciło do równowagi. Po rozpadzie bloku sowieckiego wyścig siłą rozpędu wegetował jeszcze jakiś czas, by ostatecznie zakończyć swój żywot w 2006 r. W szczycie swego istnienia, niezależnie od celów propagandowych, potrafił przyciągnąć pewną liczbę kolarzy zagranicznych, zwłaszcza z Włoch, Francji i Danii, delegowanych zwykle przez socjalistyczne związki zawodowe. Pomógł też wykreować międzynarodową pozycję takim kolarzom, jak Adolf Schur czy Ryszard Szurkowski, sięgającym po mistrzostwo świata amatorów. BOJKOTY IGRZYSK Od Melbourne do Montrealu. Do pierwszego zimnowojennego bojkotu igrzysk doszło w 1956 r., gdy po inwazji ZSRR na Węgry grupa krajów zachodnich uzależniła swój udział od wykluczenia agresora z zawodów. Do Melbourne nie pojechały wówczas reprezentacje Holandii i Hiszpanii. Kolejne olimpiady, mimo rozmaitych zagrożeń, jak terrorystyczny zamach palestyński w Monachium (1972 r.), nie doświadczyły bojkotu – aż do 1976 r., gdy udziału w igrzyskach w Montrealu odmówiły kraje afrykańskie domagające się, bezskutecznie, wycofania Nowej Zelandii, która utrzymywała stosunki z rasistowską wówczas RPA. Moskwa. Nieporównanie bardziej niebezpieczny dla uniwersalizmu olimpijskiego okazał się bojkot igrzysk w Moskwie (1980 r.). Była to reakcja Zachodu na wkroczenie Armii Czerwonej w 1979 r. do Afganistanu. Do stolicy ZSRR nie przybyły reprezentacje 63 krajów, głównie zachodnich, z USA na czele, ale też np. Albanii. Bojkotowi zręcznie nie podporządkowała się Wielka Brytania, wysyłając do Moskwy reprezentację nie pod oficjalną flagą brytyjską, ale Brytyjskiego Stowarzyszenia Olimpijskiego. Polakom utrwalił się wówczas na zawsze gest Władysława Kozakiewicza, który po zwycięskim skoku o tyczce zgięciem łokcia odpowiedział na niesportowe zachowania miejscowych kibiców. Gest ten zyskał wymowę polityczną, wzmocnioną narastającymi wówczas w kraju protestami Solidarności. Los Angeles. ZSRR doprowadził w odwecie do bojkotu igrzysk w Los Angeles (1984 r.). Wyłamała się z niego Rumunia. Polski Komitet Olimpijski pokornie wycofał swoją ekipę. Jednak miały miejsce co najmniej dwa akcenty polskie. Tuż przed igrzyskami zakończył tournée po USA teatr Tadeusza Kantora. Departament Stanu zwrócił się do niego z propozycją przedłużenia pobytu i odegrania dwu spektakli w wiosce olimpijskiej. Kantor przyjął zaproszenie. Natomiast na odbywanym tuż przed igrzyskami Naukowym Kongresie Olimpijskim w Eugene Donald Masterson, były sportowiec i aktor Królewskiej Kompanii Szekspirowskiej, recytował po angielsku na specjalnym wieczorze, poświęconym nieobecnym sportowcom, polską poezję sportową. Wśród wierszy był m.in. „Laur olimpijski” Kazimierza Wierzyńskiego, sławnego skamandryty i złotego medalisty w konkursie poezji podczas igrzysk w Amsterdamie w 1928 r. (Program wieczoru i tłumaczenie na angielski dostarczył Mastersonowi niżej podpisany). Bojkoty pozaolimpijskie. Bojkoty nie były specyfiką olimpijską. Np. podczas Akademickich Mistrzostw Świata w Tokio w 1967 r. ekipy krajów socjalistycznych, będące już w drodze (m.in. polska czekała w Moskwie na samolot), zostały zawrócone na wieść o zwycięstwie Izraela nad Egiptem. ZSRR zażądał usunięcia ekipy izraelskiej. Gdy organizatorzy odmówili, zostały wycofane reprezentacje krajów socjalistycznych i arabskich. Powodem wielu bojkotów była wojna w Wietnamie. W 1966 r., tuż przed odlotem polskiej drużyny l.a. na tradycyjny mecz z USA, została odczytana „w imieniu wszystkich zawodników” deklaracja zaczynająca się od słów: „My, zawodnicy polscy, solidaryzując się z walczącym ludem Wietnamu, odmawiamy udziału w zawodach z amerykańskim agresorem”. Polacy otrzymali zaproszenie na „mecz z równorzędną potęgą sportową”, tj. ZSRR. Spotkanie zorganizowano ad hoc w białoruskim Mińsku. Zawodnicy sowieccy nie byli do niego przygotowani, ostro trenując z myślą o znacznie późniejszych mistrzostwach Europy. Na zawody przyjechali więc wściekli. Zaistniała możliwość, że polska drużyna, będąca w pełnym gazie, wygra z ekipą ZSRR po raz pierwszy w historii. Polscy trenerzy otrzymali jednak dyskretne polecenie, by ich zawodnicy nie wygrywali zbyt ostentacyjnie. Sztafeta 4x400 z Andrzejem Badeńskim i niżej podpisanym odmówiła, i na koniec meczu, mimo wszystko wygranego przez ZSRR, dołożyła czterystumetrowcom sowieckim jakieś 20 m. ORTALIONY I BUDŻETY Po kursie sportowym. Żelazna kurtyna nie istniała, gdy chodziło o sportowy przemyt i handel towarami, których notorycznie brakowało na sklepowych półkach w krajach na wschód od Łaby. Dewizy kupowano wyłącznie na czarnym rynku i przemycano w najróżniejszy sposób: w rozkrojonym mydle, w tubkach pasty do zębów, nawet w odbycie. Największym hitem były w latach 60. płaszcze ortalionowe. Po złożeniu tworzyły niewielki, płaski pakunek. Pojedynczy polski sportowiec potrafił przewieźć w swym bagażu do kilkuset ortalionów podczas jednego powrotu z zagranicznych zawodów. Tańszy płaszcz ortalionowy kosztował wówczas na Zachodzie ekwiwalent 2–3 dol., w hurtowniach przy większym zakupie bywało do 1 dol. za sztukę. Z kolei w kraju zyskiwał cenę 1000–1400 zł, za co można było kupić walutę wartości 15–20 dol., przy początkowym wkładzie 1–2 dol. Innymi chodliwymi towarami była elektronika, kosmetyki itd. Gdy sportowcy wracali z sukcesami, zwłaszcza olimpijskimi, celnicy na ten przemyt na ogół przymykali oczy. Gdy sukcesów nie było, na granicy trwały sądne dni, choć niekiedy łapówka w naturze zapobiegała większym rekwizycjom. Towarem wywożonym z ZSRR na Zachód, także do Polski, były maszyny do szycia marki Tuła, udatnie wzorowane na Philipsie, ale pięciokrotnie tańsze, maszynki do golenia Charkiw, wreszcie sławne rosyjskie futra. Komiczny bywał widok Amerykanów, Anglików czy Polaków spoconych, bo ubranych latem w futro, które tylko w takim przypadku celnicy traktowali jako odzież osobistą. Polskie komisy dużą część swych obrotów zawdzięczały wówczas sportowemu przemytowi z obu kierunków: zachodniego i wschodniego. Zabawny był przypadek Egona Frankego, mistrza olimpijskiego we florecie, wracającego z Tokio statkiem do ZSRR i dalej koleją transsyberyjską. Celnicy portowej Nachodki wpadli do kabiny z okrzykiem: „Zołoto u was jest?”. „Jest!” – odpowiedział Franke i pokazał złoty medal. Bieg po płyty. Po 1956 r. Polskie Radio wykorzystywało sportowców do pozyskiwania płyt z przebojami zachodnimi, nieosiągalnymi w polskich sklepach muzycznych (niżej podpisany był w latach 1964–66 dostawcą płyt dla audycji „Grająca szafa” nadawanej z Poznania pod red. Jacka Żuralskiego). Młodzi sympatycy muzyki zachodniej wręcz nachodzili w hotelach sportowców, także polskich, i kupowali w ciemno każdą płytę z napisem RCA Victor, Columbia czy Odeon. Jak żebracy. Nie wszyscy sportowcy mieli zdolności handlowe, a ponadto w tak autorytarnych krajach jak ZSRR czy Rumunia wywóz dewiz był praktycznie niemożliwy. Rumuńscy sportowcy wysyłani na indywidualne mityngi nie mieli dewiz nawet na opłaty lotniskowe czy dojazd do hotelu. Jak na zbawienie czekali na odebranie ich z lotniska przez organizatorów zawodów. Gdy w 1957 r. władze NRD zdecydowały się po raz pierwszy wypuścić na mecz z Ajaxem Amsterdam drużynę piłkarską Wismutu Karl-Marx Stadt (dziś Chemnitz), zaopatrzyli ich w bilety do Holandii z przesiadką już za granicą z RFN. Niestety, piłkarze czesani zbyt długo przez celników spóźnili się na autobus i musieli nocować w Bentheim. Trener Fritz Gödicke ufundował im nocleg w miejscowym gasthausie, po trzy osoby w jednym łóżku. Nazajutrz okazało się, że nawet na tak oszczędny wydatek nie starczy pieniędzy. Sytuację uratowali działacze Ajaxu, którzy zjawili się na miejscu, zapłacili hotelarzowi i zapewnili Niemcom podróż do Amsterdamu. Podobną przygodę przeżyli polscy lekkoatleci udający się na półfinał Pucharu Europy w 1965 r. do Rzymu. Z jakichś powodów nawaliła przesiadka na samolot w Zurychu i trzeba było czekać prawie cały dzień na inne połączenie. Nie było za co wykupić nawet normalnego posiłku dla zawodników. Jan Mulak, trener i współtwórca wunderteamu, ze swych pieniędzy i dobrowolnych składek zawodników, którzy akurat dolary przemycali, ufundował wszystkim zupę z kawałkami suchego chleba w znajdującym się nieopodal lotniska klubie tenisowym. Posiłek ten ad hoc przygotował dla polskich lekkoatletów miejscowy dozorca kortu. Począwszy od lat 60. na większych zawodach, typu olimpiada czy mistrzostwa Europy, zgodnie z międzynarodowymi przepisami wydzielano zawodnikom kieszonkowe w wysokości 2 dol. dziennie. Na imprezach mniejszej rangi, bez takich diet, zawodnicy demoludów, jeśli nie zadbali o nich miejscowi organizatorzy, czuli się często jak żebracy. KOŚCI NIEZGODY Zawodowstwo/amatorstwo. Do 1991 r. obowiązywał sławny paragraf 26. Karty Olimpijskiej, który wykluczał zawodowstwo w sporcie. Bezkompromisowym obrońcą amatorstwa był Avery Brundage, sprawujący urząd prezydenta MKOl w latach 1952–74. Przy najlżejszym podejrzeniu, że pobierają wynagrodzenie za udział w sporcie, wykluczał zawodników z igrzysk, bez względu na poziom i kraj, jaki reprezentowali. Słynny był przypadek austriackiego narciarza Karla Schranza, którego Brundage w 1972 r. kazał wykluczyć z zimowej olimpiady w Sapporo, określając go przy tym jako chodzący plakat komercyjny (walking commercial billboard). Tymczasem jeśli chodzi o ZSRR, Brundage był pełen uznania: „Żaden inny kraj nie stosuje w takim zakresie koncepcji barona Coubertina głoszącej, że narodowy program wychowania cielesnego, a także współzawodnictwa sportowego powinien rozwijać coraz silniejszych chłopców i dziewczęta oraz wychowywać dobrych obywateli”. Choć wobec tzw. amatorstwa państwowego był ekstremalnie krytyczny, unikał jednostronnego potępiania krajów socjalistycznych. Zarzuty kierował pod adresem państw zachodnich, gdzie panował system fikcyjnych stypendiów uniwersyteckich, spełniający funkcje zbliżone do państwowych form wynagradzania sportowców w krajach strefy sowieckiej. Angielski dziennikarz i historyk olimpizmu David Miller uznał ówczesną sytuację za „rodzaj impasu podwójnych standardów: fałszywego amatorstwa państwowego i rzekomo autentycznego amatorstwa z Zachodu” (tłum. Tomasz Górski). Reforma w duchu sowieckim. W 1959 r. ZSRR zaskoczył świat sportu projektem demokratyzacji MKOl. Jak pisze David Miller „w skład nowego ciała mieliby wejść obecni członkowie Komitetu (wówczas 64), prezesi stowarzyszonych Narodowych Komitetów Olimpijskich oraz przewodniczący stowarzyszonych federacji sportowych. W rezultacie powstałaby organizacja trzykrotnie większa (…), w której dramatycznie wzrosłoby znaczenie bloku komunistycznego i państw Trzeciego Świata”. Przewrotnością było to, że projekt odwoływał się do zasad zachodniej demokracji, choć jego autorzy w swym własnym kraju demokracji nie szanowali. Propozycja upadła, ale paradoksem losu po niedawnej aferze korupcyjnej w MKOl nowa Karta Olimpijska określiła strukturę MKOl w sposób częściowo zbliżony do projektu sowieckiego z 1959 r.: „Trzy główne konstytuanty Ruchu Olimpijskiego stanowi Międzynarodowy Komitet Olimpijski, Międzynarodowe Federacje Sportowe i Narodowe Komitety Olimpijskie”. Obecnie, obok tradycyjnej liczby 70 członków MKOl, zasiada tam 15 członków federacji i 15 członków komitetów narodowych. Tak to, gdy już ucichła zimnowojenna wrzawa, dawny projekt okazał się przynajmniej częściowo racjonalny i do przyjęcia dla ekipy Juana Antonio Samarancha, przestraszonej skalą nadużyć w MKOl i usiłującej znaleźć wyjście z kryzysu w ruchu olimpijskim. W KRAJACH IDEOLOGICZNIE PODZIELONYCH Niemcy. Niemcy jako agresor wojenny były wykluczone z igrzysk olimpijskich do 1948 r. W 1951 r. o uznanie przez MKOl wystąpiły świeżo powstałe RFN i NRD. Było to początkiem wieloletnich kontrowersji, gdyż RFN domagała się prawa do reprezentowania całych Niemiec, podczas gdy NRD występowała o uznanie jako oddzielne państwo. W 1954 r. doszło do porozumienia i w Melbourne zawodnicy obu krajów tworzyli jedną drużynę, choć w wiosce olimpijskiej mieszkali oddzielnie. Podobnie było w Rzymie. Sytuacji nie zmieniła budowa muru berlińskiego i wspólna reprezentacja Niemiec startowała w Tokio (1964 r.) i w Meksyku (1968 r.). Do pierwszego oddzielnego występu reprezentacji obu państw niemieckich doszło w Monachium w 1972 r. Chiny. Chiński Komitet Olimpijski był uznany przez MKOl od 1924 r., a Chińczycy brali udział w igrzyskach w 1932, 1936 r. i pierwszych po wojnie w 1948 r. Po podziale na Republikę Ludową i Chiny Narodowe (Tajwan) powstały dwa konkurencyjne komitety olimpijskie. W 1952 r. ChRL zgłosiła chęć uczestniczenia w igrzyskach helsińskich, to samo uczynili Tajwańczycy. Doszło do konfliktu, Tajwan wycofał się z igrzysk, a reprezentacja ChRL dotarła do Helsinek 10 dni po ich inauguracji i tylko jeden chiński sportowiec zdążył wziąć udział w zawodach pływackich. Spór i przemienne wycofywanie się ekip chińskich trwały do 1984 r., gdy po raz pierwszy udział w igrzyskach wzięły oba kraje dzięki temu, że Tajwan zrezygnował z nazwy Chiny Narodowe, zastępując ją mianem stolicy Tajpei. W Los Angeles zawodnicy obu państw chińskich stanęli na tym samym podium w podnoszeniu ciężarów w kategorii do 60 kg: złoty medal zdobył Chei Weigiang z ChRL, a brązowy Tajwańczyk Tsai Wen Jee. Korea. Z innych podzielonych państw ciekawy jest przypadek Korei. Przed 1939 r. Koreańczycy brali udział w igrzyskach w barwach swego okupanta – Japonii. Najwybitniejszym ich sportowcem był wówczas Son Ki Czun (w jap. wersji nazwiska – Kitei Son), który zwyciężył w olimpijskim maratonie. Po 1949 r. propagandyści Korei Północnej usiłowali zrobić z niego bohatera narodowego, który zginął, przenosząc biegiem meldunki dla Kim Ir Sena. (Polskie tłumaczenie tej literackiej propagitki drukowała w odcinkach w 1951 r. prasa sportowa pt. „Ostatni maraton”). Tymczasem w 1988 r., podczas igrzysk w Seulu, a więc na terenie Korei Południowej, mocno posunięty w latach, ale wciąż w pełni sprawny Son Ki Czun biegł na ostatniej zmianie sztafety zniczowej. Korea Północna po raz pierwszy wzięła udział w igrzyskach zimowych dopiero w 1964 r., a 8 lat później w letnich. Z wyjątkiem bojkotu igrzysk w Los Angeles i igrzysk w Seulu (1988 r.), reprezentacja tego kraju brała udział we wszystkich letnich olimpiadach i 7 spośród 12 zimowych. Najgłośniejszą lekkoatletką z Północy była w latach 60. Sin Kim Dan, filigranowa autorka ośmiu nieuznanych rekordów świata na 400 i 800 m. Zwyciężała ona na Igrzyskach Nowo Powstających Sił Politycznych (GANEFO, Games of the Newly Emerging Forces)