Gdy zabraknie historii, zastępują ją bajki – stwierdził Monteskiusz. Świętowanie stulecia odzyskanej po rozbiorach niepodległości Polski to właściwy moment, żeby zza kurtyny mitów i uproszczeń wydobyć rzeczywiste sensy dziejów. Zwłaszcza momenty kluczowe, które przesądzały o wolności lub zniewoleniu, oraz te, które budowały tożsamość narodową i obywatelską świadomość. Zmieniało się miejsce Rzeczpospolitej na geopolitycznej mapie Europy, zmieniały ustroje, rządy, przeobrażało się społeczeństwo, a często były to zwroty gwałtowne i traumatyczne.
Trwają spory o postaci, które zaważyły na polskiej historii: Czy Józef Piłsudski był dyktatorem? Czy można widzieć w komuniście Władysławie Gomułce bohatera narodowego? A Lech Wałęsa to heros opozycji czy współpracownik SB o ps. Bolek? Do tego dochodzi nowy bohater zbiorowy naszych czasów – tzw. żołnierze wyklęci. Czy rzeczywiście mogą być powodem do dumy? Skrajnie bywają postrzegani i ludzie, i całe okresy w historii Rzeczpospolitej. Czy PRL uznać za kontynuację polskiej państwowości, czy raczej potraktować jak wyrwę w jej istnieniu? Nawet II RP budzi szereg kontrowersji, a co dopiero III RP z Okrągłym Stołem i rozliczaniem (bądź nie) komunistów. Przychodzi mierzyć się ze stereotypami i zafałszowaniami.
Święto Niepodległości ma charakter narodowy, a warto pamiętać, że budowanie tożsamości narodowej w opozycji do innych nacji, poprzez odróżnianie się i odcinanie od nich, ma swoją cenę. Relacje Polaków z mniejszościami nigdy łatwe nie były. Z Ukraińcami spletli węzeł gordyjski wzajemnych pretensji, pokrzywdzenia, nienawiści. Podobnie skomplikowane stosunki łączą Polaków i zarazem dzielą z narodem żydowskim i z Niemcami. Pytając o sprawy bolesne, dotykamy niejednej rany, ale robimy to, wierząc, że bez oczyszczenia nigdy się nie zabliźnią.
Na koniec rzut oka na mapę Europy: Czy dziś Polska jest na niej bliżej Zachodu czy Wschodu?
Z niełatwymi pytaniami zmierzyło się kilkudziesięciu wybitnych historyków i naukowców, autorów świetnych książek, czasami uczestników opisywanych wydarzeń. Udowodnili, że chociaż pytania mogą wydawać się proste, to odpowiedzi na nie są złożone. Ale i pasjonujące.
Zapraszamy do lektury.
Jerzy Baczyński
Redaktor naczelny POLITYKI
Leszek Będkowski
Redaktor POMOCNIKÓW HISTORYCZNYCH
Jolanta Zarembina
Redaktor wydania