7. Czy Polska zdradziła Ukrainę, podpisując z bolszewikami traktat ryski?
Postawa polskiej delegacji podczas rokowań prowadzonych jesienią 1920 r. z bolszewikami do dziś jest pamiętana przez Ukraińców jako wiarołomstwo. „Zdradą w klasycznym rozumieniu” nazwał ją wybitny publicysta i historyk Iwan Kedryn-Rudnycki. Podobne oceny padały i po polskiej stronie. „Opuściliśmy, zdradziliśmy Petlurę w Rydze” – komentował na gorąco bliski współpracownik Józefa Piłsudskiego Tadeusz Hołówko.
Zarzut nie jest, niestety, bezzasadny. Kilka miesięcy wcześniej, na mocy układu politycznego i konwencji wojskowej, podpisanych w kwietniu 1920 r., II RP stała się sojusznikiem proklamowanej nad Dnieprem Ukraińskiej Republiki Ludowej (URL). Na czele tego państwa stał w latach 1919–20, w najtrudniejszym czasie walk z Rosją sowiecką, szef Dyrektoriatu (faktyczny prezydent) i naczelny wódz armii ukraińskiej ataman Symon Petlura. Antysowiecki alians z Ukrainą stanowił najważniejszy krok ku realizacji koncepcji Piłsudskiego, do której (nie całkiem słusznie) przylgnęło miano programu federacyjnego. Jej urzeczywistnienie mogło oznaczać prawdziwą rewolucję geopolityczną na Wschodzie. W Rydze plany piłsudczyków legły jednak w gruzach. Podejmując jesienią 1920 r. rozmowy pokojowe z bolszewikami i uznając na wstępie pełnomocnictwa fasadowych władz Ukrainy Sowieckiej, Polacy złamali warunki umowy z URL. Pogwałcono przede wszystkim jej art. IV, zakazujący zawierania jakichkolwiek układów skierowanych przeciw sojusznikowi. Jeden z liderów narodowej demokracji, Stanisław Grabski, przekonywał wprawdzie, że umowa kwietniowa nie wiązała Rzeczpospolitej, gdyż nie zdążył ratyfikować jej sejm, jednak argumentację tę trudno traktować inaczej niż jako kazuistyczny wykręt.
Armia URL pozostawała wiernym sprzymierzeńcem Polski w trakcie kampanii kijowskiej i później, podczas walk o utrzymanie Galicji Wschodniej.