Pierwszą Dywizję Piechoty im. Tadeusza Kościuszki organizowano od maja 1943 r. Wzorowana na sowieckiej dywizji gwardii liczyła blisko 11,5 tys. żołnierzy, wyposażona była w ok. 400 dział i moździerzy. Dołączył do niej pułk czołgów (40 maszyn). Do jednostki masowo kierowano oficerów Armii Czerwonej, część z nich miała polskie korzenie, natomiast szeregowi żołnierze byli Polakami, w większości mieszkańcami Kresów Wschodnich, zesłańcami na Syberię i do Kazachstanu, którzy „nie zdążyli do Andersa”. Na początku października 1943 r. dywizja dowodzona przez gen. Zygmunta Berlinga znalazła się w składzie 33. Armii gen. Wasilija Gordowa w okolicach Smoleńska. Żołnierze nie mieli żadnego doświadczenia bojowego, ruszali do walki nie w pełni wyszkoleni. Zadanie postawione przez dowódcę armii było ambitne – polska jednostka miała przełamać dobrze umocnione niemieckie pozycje na odcinku o szerokości 2 km w rejonie wsi Połzuchy i Trygubowa (nieodległe miasteczko Lenino było już zdobyte przez Armię Czerwoną). W wybitą lukę miał wejść do walki sowiecki korpus zmechanizowany i zdobyć przeprawy na Dnieprze. Berling, tak jak wszyscy inni dowódcy, nie znał zadania całej armii. Dywizje sowieckie, znajdujące się na skrzydłach Polaków, w wyniku wcześniejszych walk były osłabione i niezdolne do wsparcia polskiego natarcia. Tym samym postawione zadania były bardzo trudne, a nawet niemożliwe do zrealizowania, o czym zapewne wiedzieli generałowie Armii Czerwonej. 12 października rano Polacy przeszli przez rzekę Miereję i w brawurowym natarciu przełamali pierwszą linię niemieckiej obrony. Uderzenie jednak załamało się. W kolejnych godzinach i następnego dnia wysunięci do przodu odpierali niemieckie kontrataki, także na skrzydłach. Często źle dowodzone pododdziały przemieszały się, dowódcy tracili łączność ze swoimi jednostkami, brakowało amunicji. Żołnierze byli nękani przez niemieckie samoloty nurkujące. Wiele punktów przechodziło z rąk do rąk, dochodziło do walki na bagnety. Polacy walczyli jednak z poświęceniem, twardo trzymali swoje pozycje. Bitwa, która rozegrała się w dolinie Mierei, okazała się bardzo krwawa. Na jej wynik wpływało fatalne rozkazodawstwo dowódcy 33. Armii – skrócenie przygotowania artyleryjskiego, brak osłony przeciwlotniczej i pozostanie w tyle sowieckich dywizji. Odpowiedzialność za sposób rozegrania bitwy spadała także na Berlinga, który nie wykorzystał mgły do wykonania niespodziewanego uderzenia, nie dopilnował rozpoznania przejść przez rzekę, co spowodowało, że nie udało się wzmocnić ataku piechoty ogniem artylerii na wprost oraz czołgami. W walce poległo 510 żołnierzy, 1170 odniosło rany, a ponad 750 uznano za zaginionych. Wśród tych ostatnich było ok. 650 dezerterów, którzy zaznali wcześniej represji ze strony sowieckiej władzy, a teraz przeszli na stronę nieprzyjaciela. Były to największe procentowo straty poniesione w tak krótkim czasie przez polskie wojsko zarówno na Zachodzie, jak i na Wschodzie. Co prawda np. w bitwie pod Monte Cassino zginęło niemal dwukrotnie więcej żołnierzy, jednak bił się t