45. Czy Polskie Państwo Podziemne to rzeczywiście fenomen w Europie?

Polskie Państwo Podziemne jest europejskim fenomenem, jednak nie takim, jak chcieliby to widzieć apologeci czynu zbrojnego. Gdyby o niezwykłości polskiego oporu miały stanowić liczebność partyzantki czy skala akcji zbrojnych, nie dałoby się obronić tezy o niezwykłości zjawiska. Polacy przegraliby z partyzantką jugosłowiańską (w 1945 r. liczyła 950 tys. ludzi) i sowiecką (wiosną 1944 r. na zapleczu frontu działało ok. 180 tys. bojowników). O wyjątkowości polskiego modelu oporu świadczy zupełnie co innego.
Państwo podziemne zaczęło się wyłaniać z wojennego chaosu już w 1939 r. Budziły się do działania partie polityczne, a wkrótce zaczęły kształtować się struktury konspiracji cywilnej. Do tego potrzebny był kompromis bardzo skłóconych polityków. Nie było łatwo i prosto – delegata rządu na kraj, reprezentującego rząd na uchodźstwie w okupowanym kraju, udało się powołać w grudniu 1940 r., a namiastkę podziemnego parlamentu, Radę Jedności Narodowej, dopiero w styczniu 1944 r.

Ten wielki wojskowo-cywilny organizm w sensie prawnym był kontynuacją polskiej państwowości (na mocy konstytucji kwietniowej z 1935 r. prezydent Ignacy Mościcki internowany w Rumunii we wrześniu 1939 r. przekazał urząd Władysławowi Raczkiewiczowi przebywającemu we Francji). Żaden inny konspiracyjny twór w Europie nie miał takiej legitymacji konstytucyjno-prawnej. Z wielką konsekwencją, w warunkach niemieckiego terroru próbował on wypełniać podstawowe funkcje państwa: chronić obywateli przed niemieckim terrorem, zwalczać zdrajców i pospolitych bandytów, udzielać pomocy socjalnej, organizować tajne nauczanie i działalność wydawniczą. Kapitalne znaczenie miało uruchomienie podziemnego sądownictwa, co pozwoliło kontynuować jedną z najważniejszych funkcji państwa. Wreszcie, co jeszcze mocniej wyróżniało polską konspirację w Europie, państwo podziemne nie zaniedbało przygotowań na okres powojenny – tworzyło plany odbudowy kraju i jego przebudowy społecznej.