Polscy komuniści stworzyli miks ideologii marksistowskiej z nacjonalizmem. Wiele zapożyczyli z myśli politycznej Narodowej Demokracji Romana Dmowskiego i innych nurtów przedwojennej polskiej prawicy. „Jest ONR-u spadkobiercą partia” – napisał Czesław Miłosz w „Traktacie poetyckim”. Był to jeden z najbardziej zaskakujących zwrotów w historii idei: zmiana stosunku do, jak to nazywali marksiści, kwestii narodowej. Przejście od nihilizmu narodowego do nacjonalistycznej legitymizacji komunistycznej partii i państwa.
W XIX w. komunizm rodził się w opozycji do ideologii narodowej. Przekonanie o efemeryczności narodów było jednym z jego aksjomatów i „Manifest Komunistyczny” głosił: „Robotnicy nie mają ojczyzny”. Praktyczną weryfikację wcześniejszych założeń ideologicznych wymusiło zdobycie władzy przez bolszewików, co okazało się nadspodziewanie łatwe. Trudniejsze było jej utrzymanie. Ideą spajającą stał się nacjonalizm oraz związane z nim nadzieje na zachowanie jednej i niepodzielnej Rosji. Rozwiązaniem sprzeczności ideologicznych miała stać się stalinowska formuła „narodowe w formie, socjalistyczne w treści”.
W okresie międzywojennym Komunistyczna Partia Polski, wierna testamentowi Róży Luksemburg, nie wiązała postulatu niepodległości z hasłem rewolucji. Międzywojenną Polskę kapepowcy nazywali twierdzą kontrrewolucji światowej i dusicielem rewolucji niemieckiej. Powstała w 1942 r. Polska Partia Robotnicza, inaczej niż poprzedniczka, sięgnęła po hasła narodowe, starając się przekonać społeczeństwo, iż rodzimi komuniści są w istocie polskimi patriotami. Twórcy partii zdawali sobie sprawę, że tylko poprzez podkreślanie swoich związków z narodową tradycją i odwołanie się do solidaryzmu narodowego mają szansę na zaistnienie w świadomości społeczeństwa polskiego.