Pomocnik Historyczny

65. Czy PRL była państwem totalitarnym?

Ulica w Świętochłowicach, 1971 r. Ulica w Świętochłowicach, 1971 r. Forum

Pojęcie totalitaryzmu narodziło się w faszystowskich Włoszech w latach 20. XX w. Benito Mussolini używał go dla podkreślenia ambicji swojego ruchu, by objąć kontrolą całość państwa i społeczeństwa. W latach 40. i 50. stosowano je dla opisywania systemów III Rzeszy i stalinowskiego Związku Sowieckiego i wskazywania podobieństw między nimi. Wtedy było już używane w jednoznacznie negatywnym sensie – najpierw w czasie II wojny i bezpośrednio po niej przez aliantów w opisie narodowego socjalizmu, a w okresie zimnej wojny przez zachodnich polityków i naukowców dla piętnowania sowieckiego komunizmu. Podwaliny teorii totalitaryzmu stworzyły opublikowane w latach 50. prace Hannah Arendt oraz Zbigniewa Brzezińskiego i Carla Friedricha. Według tych autorów reżimy totalitarne odróżniały się od innych systemów dyktatorskich masowym i nieustającym terrorem, mobilizacją szerokich grup społecznych dla realizacji nakreślonych przez rządzących celów, ekspansywną ideologią, która miała regulować wszystkie sfery rzeczywistości, włącznie z życiem prywatnym, a także nieporównanie większym niż w systemach autorytarnych stopniem kontroli nad społeczeństwem ze strony monopartii i państwa.

Gdy przyjmiemy takie właśnie narzędzie do oceny Polski Ludowej, to dostrzeżemy elementy totalitaryzmu, pojawiające się od 1948 r., kiedy to komuniści ostatecznie wyeliminowali opozycję polityczną i przejęli pełnię władzy. Próbowali ukształtować nowe społeczeństwo i nowego człowieka, zgodnie z receptami marksizmu-leninizmu jako jedynej dopuszczalnej ideologii, w wersji zdefiniowanej w latach 30. przez Józefa Stalina i zgodnie z modelem ustrojowym ZSRR. Masowy terror, walka z Kościołem katolickim i religią, mobilizowanie mas w ramach kolejnych kampanii propagandowych, narzucanie stalinowskiego modelu we wszystkich dziedzinach życia, roztaczanie ścisłej kontroli partii nad kulturą, nauką, gospodarką, szkolnictwem, obiegiem informacji, nawet czasem wolnym – to wszystko było częścią totalitarnego scenariusza, wprowadzanego w niezwykle intensywnym tempie przez Polską Zjednoczoną Partię Robotniczą.

Pomocnik Historyczny „100 pytań na 100 lat” (100134) z dnia 09.07.2018; PRL; s. 71
Reklama