Pomocnik Historyczny

72. Społeczeństwo w PRL – nastawione opozycyjnie czy konformistycznie?

Pochód pierwszomajowy w Warszawie, 1967 r. Pochód pierwszomajowy w Warszawie, 1967 r. EAST NEWS
Pochód pierwszomajowy w araszawie. 1974 r.EAST NEWS Pochód pierwszomajowy w araszawie. 1974 r.

Polacy, podobnie jak inne narody, byli (i są) w większości konformistami.

W czasie gdy w PRL rządził Władysław Gomułka (1963 r.), w Stanach Zjednoczonych na uniwersytecie w Yale Stanley Milgram badał psychologiczne podłoże konformizmu. Jego eksperyment wykazał, że ponad 62 proc. badanych ulega presji otoczenia, dostosowując swoje zachowanie do zewnętrznych oczekiwań. Wszędzie, gdzie eksperyment Milgrama powtarzano, otrzymano zbliżone rezultaty. Dlaczego Polacy doby PRL mieliby być mniejszymi konformistami niż obywatele demokratycznych krajów Zachodu?

Konformizm to nic innego, jak zmiana zachowania bądź opinii danej osoby pod wypływem rzeczywistego lub wyobrażonego nacisku ze strony innych osób. Ludzie postępują wbrew sobie, dostosowują się, zmieniają poglądy, ponieważ odczuwają obawę przed wykluczeniem, odrzuceniem, karą. Konformizm jest silnie skorelowany z lękiem: im większe poczucie zagrożenia, tym większa skłonność do zmiany postaw bądź opinii. W Polsce Ludowej lęk dostępny był w nadmiarze.

Konformizm usprawiedliwiano obroną substancji, mniejszym złem. Zależność ludzi od jednego partyjno-państwowego centrum rodziła przekonanie o konieczności podporządkowania się tym, którzy wszystko mogą. W sytuacji podwyższonego lęku ludzie dostosowywali się do oczekiwań władzy, nie zgłaszali votum separatum na partyjnych zebraniach. Gdy w 1949 r. nowym ministrem obrony narodowej został marszałek Konstanty Rokossowski, funkcjonariusze UB przyznawali: „Ludzie boją się mówić na temat zmiany marszałków”. Także uczestnictwo w organizowanych przez partię masówkach czy pochodach pierwszomajowych często podszyte było konformizmem. Młody człowiek z Łodzi, który wziął udział w spektaklu żałoby po śmierci Józefa Stalina, skarżył się w prywatnym liście: „Udział w zreferowaniu działalności Stalina przypadł mnie dlatego, że podobno jestem najprzystojniejszy.

Pomocnik Historyczny „100 pytań na 100 lat” (100134) z dnia 09.07.2018; PRL; s. 78
Reklama