Model gospodarczy, który stał się podstawą rozwoju gospodarczego PRL wywodził się ze wzorów narzuconych krajom satelickim przez Moskwę w 1947 r. Był to model modernizacji autarkicznej (samowystarczalnej) i nierynkowej. Opierał się na założeniu, że światowa gospodarka rynkowa weszła w fazę schyłkową, a proponowana droga stanowi lepszą, szybszą drogę rozwoju, która zapewni krajom dotychczas peryferyjnym awans w międzynarodowym podziale pracy. Czas doganiania miał stanowić swoisty pakt z diabłem, kiedy to zamierzano – za cenę zignorowania normalnych reguł ekonomicznych – osiągnąć nadzwyczajne przyspieszenie rozwoju. W szczegółach pakt ten można rozpisać na kilka konkretnych posunięć. I tak:
• Za cenę izolacji od gospodarki światowej zbudowano system odporny na kryzysy nadprodukcji.
• Za cenę niebywałej pauperyzacji społeczeństwa zlikwidowano bezrobocie i osiągnięto efekt bardzo taniej siły roboczej, czyli niskich kosztów produkcji.
• Za cenę dekapitalizacji rolnictwa zapewniono zaopatrzenie ludności w podstawowe artykuły spożywcze po sztucznie zaniżonych cenach, co miało gwarantować spokój społeczny mimo pauperyzacji.
W latach 50. można było się jeszcze zastanawiać, czy za tą koncepcją nie kryje się jakiś sens. Ale diagnoza, że światowa gospodarka rynkowa przeżywa zmierzch, okazała się dramatycznie błędna. Kryzysy naftowe lat 70. przyniosły zmianę polityki makroekonomicznej w krajach rozwiniętych. Dały impuls do nowego skoku technologicznego, któremu Wschód nie był już w stanie sprostać. W latach 80. świadomość historycznej klęski socjalistycznego modelu gospodarczego była powszechna. Nawet marksiści z ponurą ironią definiowali socjalizm jako „najdłuższą drogę do kapitalizmu”. Z przekąsem zaczęto też mówić, że największą zasługą komunizmu była poprawa życia mas pracujących, z tym że nie w krajach socjalistycznych, tylko kapitalistycznych.