91. „Póki świat światem, nie będzie nigdy Niemiec Polakowi bratem” – prawda czy fałsz?

Już w 1967 r. znany polski mediewista Gerard Labuda, autor artykułu o genezie powiedzenia zacytowanego w pytaniu, ostrzegał: „Dzieje stanowią zamkniętą kartę przeszłości, ale historię piszą historycy. Nie zawsze są oni w zgodzie z dziejami. To samo można powiedzieć o przysłowiach. Nierzadko – jedno przysłowie przeczy drugiemu. Podobnie ma się rzecz ze stosunkami polsko-niemieckimi. Każdy znajdzie w nich to, czego usilnie szuka, a więc zarówno fakty świadczące o wrogości między Polakami a Niemcami, jak też fakty pospolitego współżycia, a co najmniej pokojowej koegzystencji i wzajemnej tolerancji”.

Słowa te padły dwa lata po wystosowaniu w 1965 r. listu biskupów polskich do biskupów niemieckich, w którym znalazło się słynne zdanie o wzajemnym przebaczeniu, a trzy lata przed wizytą kanclerza RFN Willy’ego Brandta w Warszawie i podpisaniem układu normalizacyjnego. Labuda doskonale scharakteryzował specyfikę relacji między narodami i sposoby ich przedstawiania w XX w. Wprawdzie tytułowe powiedzenie pojawiło się na kartach polskiej literatury politycznej już w XVI w., w publicystyce okresu pierwszej wolnej elekcji, jednak nimb historycznej pewności przybrało w połowie XX w.

Odzyskanie przez Polskę niepodległości w 1918 r. nie oznaczało pokojowego uregulowania stosunków z sąsiadami, zwłaszcza z Berlinem. Zbyt wiele dzieliło oba państwa. W Polsce pamiętano germanizacyjną politykę okresu zaboru. Niemcy nie akceptowali powstania niepodległego państwa polskiego, traktowali je jako twór sezonowy. Postanowienia traktatu wersalskiego, przede wszystkim w kwestii rozstrzygnięć granicznych, były stale kontestowane, każdy rząd Republiki Weimarskiej domagał się ich rewizji. Spór podsycały kwestie mniejszości narodowych oraz rywalizacja gospodarcza.