99. Kto powinien decydować o kształcie muzeów i wystaw historycznych?

Aby pokusić się o odpowiedź na tak sformułowane pytanie, warto przywołać dwa przykłady historyczne: jeden z czasów Polski Ludowej, drugi bardziej nam współczesny.

Wystawa w Państwowym Muzeum Oświęcim-Brzezinka (taką nosiło wówczas nazwę) pod koniec lat 40. XX w. stała się przedmiotem ostrej krytyki ze strony Ministerstwa Kultury i partyjnych publicystów. Zarzucano jej dwa podstawowe grzechy. Po pierwsze, zbytnie skupienie się na męczeństwie więźniów zamiast na ich walce, a tym samym przedstawianie zbyt „pesymistycznego” obrazu obozowej rzeczywistości. Jak pisał Jerzy Putrament, wystawa skłaniała do rozpamiętywania doznanych cierpień zamiast do tego, by „iść i budować” nową socjalistyczną rzeczywistość (cyt. za: Zofia Wóycicka „Przerwana żałoba. Polskie spory wokół pamięci nazistowskich obozów koncentracyjnych i zagłady 1944–1950”). Po drugie, piętnowano nadmierne wyeksponowanie martyrologii żydowskiej kosztem polskiej. W 1950 r. Komitet Centralny Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej podjął decyzję o zmianie wystawy. Nowa nie stawiała w centrum uwagi eksterminacji Żydów (w rzeczywistości stanowili ponad 90 proc. ofiar), a także wprowadzała wątki współczesne: „walki o pokój” toczonej przez kraje socjalistyczne, wojny w Korei, prawicowego terroru w Hiszpanii i Grecji, zbrodni imperializmu, której czołowym przykładem było zrzucenie przez Amerykanów bomby atomowej na Hiroszimę, a nawet „zdradzieckiej” działalności Josipa Broz-Tity, przywódcy Jugosławii.

Przykład drugi: w dawnym Gułagu Perm 36, dokąd po II wojnie zsyłano najbardziej znanych sowieckich dysydentów, grupa lokalnych historyków i działaczy praw człowieka otworzyła w 1995 r. muzeum, w którym przewodnikami byli dawni więźniowie.