Pomocnik Historyczny

Święte i przeklęte: Orzeł

Jedno z przedstawień orła Starej Rzeszy, drzeworyt Hansa Burgkmaira starszego, przełom XV/XVI w. Jedno z przedstawień orła Starej Rzeszy, drzeworyt Hansa Burgkmaira starszego, przełom XV/XVI w. BPK
Polski orzeł na pocztówce wydanej w 1905 r. w Krakowie.Polona Polski orzeł na pocztówce wydanej w 1905 r. w Krakowie.

W czasach Polski Piastów biały orzeł, zanim został symbolem państwa, był znakiem osobistym członków dynastii. W Rzeszy z kolei miał on bezpośredni związek z godnością cesarską (bywał czarny, choć i złoty); nawiązywał w ten sposób do rzymskiej przeszłości, stając się symbolem ciągłości cesarstwa od starożytności poprzez Karolingów aż po Ottonów.

U progu nowożytności w obu przypadkach wizerunek orła pomagał propagować teorie państwowe. Pieczęć majestatyczna Władysława Jagiełły obok siedzącego na tronie króla pokazuje Orła Białego w otoczeniu herbów ziem Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego. Miała ona symbolizować ideę Rex et Regnum Poloniae: rozdziału władzy królewskiej od samego królestwa, które stało się niezależnym od osoby monarchy, wyposażonym w prawa bytem. W cesarstwie orzeł noszący na skrzydłach i nogach herby licznych książąt oraz miast Rzeszy podkreślał zwierzchność cesarza – dziedzica Rzymu. Stopniowo ów symbol zaczął zdobić przedmioty codziennego użytku (np. szesnastowieczne karty do gry czy szklane kufle do piwa).

W okresie porozbiorowym biały orzeł był postrzegany przez Polaków jako znak trwania narodu, dlatego też okres niewoli i walk powstańczych przełożył się na jego popularność. Inna sytuacja miała miejsce w Niemczech, gdzie po rozwiązaniu cesarstwa w 1806 r. tamtejsze środowiska narodowe wolały wyrażać swoje dążenia za pomocą czarno-czerwono- złotej flagi. W epoce rodzących się nacjonalizmów orły zaczęły pełnić rolę narodotwórczą, a ich wizerunki stawały się coraz bardziej drapieżne. Po upadku III Rzeszy szeroko wykorzystywany przez nazistowskich propagandzistów motyw imperialnego orła został zastąpiony tzw. orłem federalnym (Bundesadler), który widniał również na rewersie marki niemieckiej. Szybko stał się on przedmiotem krytyki: dla środowisk lewicowych stanowił dowód na faszystowską czy też nacjonalistyczną naturę RFN, nacjonaliści zaś, ze względu na lekko zaokrąglone kształty i zamknięty dziób, przezywali go tłustą kurą.

Pomocnik Historyczny „Polacy i Niemcy” (100142) z dnia 10.12.2018; Dwa orły; s. 12
Reklama