Dla obu narodów są źródłem mitów i nostalgii. Zawsze były tworami ruchomymi, wymykającymi się regułom geografii, ale mało który konstrukt okazał się tak żywotną, a zarazem użyteczną politycznie ideą. W Polsce w dobie porozbiorowej Kresy nie funkcjonowały jeszcze jako miejsce pamięci. W tym sensie po raz pierwszy wykorzystał je Wincenty Pol (1807–72) w poemacie rycerskim „Mohort”, gdzie tłem zmagań tytułowego bohatera z wrogami Polski jest przestrzeń między Dniestrem a Dnieprem. Pol jednak wykorzystał Kresy jedynie w formie oddziałującej na wyobraźnię scenografii – prawdziwym przełomem, który pozwolił przedzierzgnąć się ziemiom utraconym na rzecz Rosji w Kresy, był polski romantyzm, zwłaszcza zaś mesjanizm. To właśnie romantyczni poeci, urodzeni na ziemiach wschodnich dawnej Rzeczpospolitej, najpełniej oddali dramatyzm kresowego losu, nierozerwalnie łącząc go z tęsknotą za krajem lat dziecinnych. Pod koniec XIX w. pojęcie Kresów – rozumianych jako Ziemie Utracone bądź Ziemie Zabrane – było już dobrze ukształtowane i stało się podmiotem politycznego mitu Polski, która doczeka się zmartwychwstania dzięki gorliwemu patriotyzmowi. Ów mit nabierał tym większego znaczenia, że tereny wschodnie stawały się przedmiotem ostrej rywalizacji z litewskim i ukraińskim ruchem narodowym. A niezwykle ważnym aspektem wyobrażenia Kresów było przekonanie o sielskim życiu oraz bezkonfliktowych relacjach Polaków z zamieszkującymi tamte tereny przedstawicielami innych narodowości. W tym porządku Polacy mieli również za zadanie nieść innym dobrodziejstwo cywilizacji. Wojny o granice toczone w pierwszych latach II RP, w szczególności zaś walki o Lwów, przyczyniły się do wzmocnienia wizerunku Kresów jako twierdzy polskości. W PRL natomiast Kresy były obecne i nieobecne zarazem. Choć bezpośrednie odniesienia do terenów utraconych po 1945 r. na rzecz ZSRR były sprzeczne z oficjalną ideologią państwa, to figura Kresów nadal funkcjonowała na poziomie kultury i nie utraciła nic ze swego mitotwórczego wymiaru. Transformacja ustrojowa po 1989 r. zaowocowała triumfalnym powrotem ziem zabużańskich do debaty publicznej oraz ekspansją tamtejszej symboliki. Odpowiedzią na nurt sakralizujący Kresy jest dyskurs krytyczny, ale jego oddziaływanie ogranicza się do kręgów intelektualnych, a mitotwórcza siła ziem utraconych wydaje się dziś niezagrożona. Niemiecki Wschód jako idea polityczna narodził się w XIX w. Jego kariera mocno wiąże się z kulturowym imperializmem, któremu hołdowało mieszczańskie społeczeństwo wilhelmińskich Niemiec. Wschód był traktowany jako ziemia łaknąca cywilizacji – rozumianej jako posłannictwo Niemiec. W okresie Republiki Weimarskiej konieczność walki o „Marchię Wschodnią” stała się nośnym hasłem politycznym. Wezwanie, by pamiętać o terenach utraconych na rzecz Polski i Czechosłowacji, mobilizowało dużą część opinii publicznej. Narodowi socjaliści znacząco poszerzyli znaczenie niemieckiego Wschodu. Ich rasistowską wizję podboju oraz kolonizacji terenów Polski i Związku Sowieckiego zawierał tzw. Generalny Plan Wschodni. Tradycja, do kt