Helleńska scheda. Ciągłość kultury helleńskiej dała bizantyńskim uczonym naturalne pierwszeństwo w studiowaniu dzieł prekursorów w języku oryginału i dokonywaniu ich twórczej recepcji, wyprzedzając w tym o stulecia Zachód (przed epoką renesansu docierały one do łacińskiej Europy za pośrednictwem świata arabskiego od XII w.). Wolność nauki w Bizancjum była określana przez specyfikę jej relacji do teologii Kościoła wschodniego: wskazana była ściśle edukacyjna i apologetyczna lektura dzieł pogańskich autorytetów, wskutek czego rozwinęła się obszerna tradycja komentatorska. Podobnie jak rozwój samej teologii bizantyńskiej następował jedynie w momentach zagrożenia ortodoksji (monofizytyzm, ikonoklazm, papizm), rozkwit technologii był stymulowany głównie przez zagrożenia dla polityki cesarstwa (np. udoskonalenie broni zwanej ogniem greckim w VII w. czy wynalezienie granatu w VIII w.). Szczególny dorobek wschodnich Rzymian obejmował medycynę i nauki przyrodnicze, co łączyło się z szerokim oddziaływaniem na inne kultury. Filozofów, zgodnie z antycznymi wskazaniami, nie brakowało nawet na monarszych tronach (np. Leon VI Mądry, 886–912, i Teodor II Laskarys, 1254–58).
Za najbardziej reprezentatywne dla pierwszego okresu rozwoju nauki w cesarstwie uchodzą prace komentatorów dzieł Archimedesa, którzy dali przykład realizacji bizantyńskiego ideału łączenia teorii z praktyką: klasyczna matematyka stała się podstawą zaprojektowanego i zrealizowanego przez Izydora z Miletu i Antemiusza z Tralles (V/VI w.) wzorca kościoła kopułowego – bazyliki Mądrości Bożej w Konstantynopolu. Wyróżnić należy także działalność Jana Filopona (VI w.), który, konfrontując się z założeniami fizyki Arystotelesa, sformułował teorię uznawaną za prototyp nowożytnej teorii inercji.