Pośmiertne imię i era. Meiji, Oświecone Rządy, to nazwa ery, w której panował (1868–1912), a także imię pośmiertne cesarza. Nosił też książęce imię Mutsuhito. To w 1868 r. przyjęto obowiązującą do 2019 r. zasadę, że cesarze panują dożywotnio, przez cały okres ich władzy trwa tylko jedna era, a jej nazwa staje się pośmiertnym imieniem monarchy.
Przyszły władca urodził się 3 listopada 1852 r. w Kioto. Ojcem był cesarz Kōmei (pan. 1847–67), a matką Nakayama Yoshiko, córka arystokraty, dama dworu pełniąca rolę cesarskiej nałożnicy. Od czwartego roku życia chłopiec był wychowywany w pałacu, gdzie uczył się ideogramów, kaligrafował, poznawał historię Japonii i Chin, czytał teksty konfucjańskie, klasykę japońską, komponował poezję waka, której wielkim miłośnikiem był ojciec. W 1860 r. usynowiła go cesarzowa Asako (pośmiertnie Eishō), która nie miała potomstwa. Ogłoszono, że jest prawowitym księciem krwi.
Widoczny władca. Po śmierci ojca, 13 lutego 1867 r., Mutsuhito zajął pozycję władcy, przejmując regalia, ale oficjalna intronizacja odbyła się dopiero 12 października 1868 r. z powodu niepokojów w kraju i zmian związanych z restauracją władzy cesarskiej. Teoretycznie już od początku 1868 r. cesarz był suwerennym władcą Japonii, ale naprawdę rządzili zaufani arystokraci i dawni samuraje, którzy przyczynili się do obalenia siogunatu. Mieli duży wpływ na cesarza, przygotowywali firmowane przez niego reformy, pracowali też nad zmianą jego wizerunku.
Przede wszystkim miał być władcą widocznym, by jego obraz utrwalił się w świadomości Japończyków. Miał być postrzegany jako mądry, znający problemy całego kraju monarcha, wspierający zmiany, dzięki którym Japonia stanie się państwem nowoczesnym, ale też dbający o zachowanie tradycji.