Organizacja wojska

Rzeczpospolita, nawet gdy odnosiła sukcesy w polu, to stosunkowo niewielkimi siłami, przy słabym finansowaniu i ogólnej niechęci do wojaczki. Bywały całe dziesięciolecia, gdy opłacano zaledwie kilka tysięcy szabel.

Muzeum Wojska Polskiego Buzdygan pułkownika, XVII w.

Pospolite ruszenie. Już wojny z Zakonem (np. klęska pod Chojnicami w 1454 r.) ukazały słabość oddziałów pospolitego ruszenia w starciu z najemnymi oddziałami w służbie krzyżaków. Mianem pospolitego ruszenia określano ludność kraju zdolną do noszenia broni. We wczesnym średniowieczu stanowiło podstawę sił zbrojnych. Od XIII w. zaczęto powoływać pod broń wyłącznie właścicieli ziemi, tj. rycerstwo (szlachtę), oraz wójtów i sołtysów. Skrzykiwał ich król (trzykrotnym wici). Szlachta ziem (powiatów) stawiała się w ekwipunku zbrojnym (i ze swymi ludźmi, kogo było stać) w wyznaczonych miejscach, skąd była wiedziona (przez wojewodów) na punkt zborny pospolitego ruszenia, którym dowodził król.