Miasto arabsko-muzułmańskie
Samo określenie miasto arabskie przysparza kłopotów naukowcom. Czy miastem arabskim jest tylko to wzniesione przez Arabów, skoro imperium muzułmańskie, zrazu arabskie, potem stało się wieloetniczne? Najlepszą nazwą zdaje się miasto arabsko-muzułmańskie; określa ona wszystkie osady miejskie wznoszone na terenach podbitych przez Arabów, a później również wyznawców islamu innego pochodzenia, jak np. Berberów. Nie możemy zapominać o miastach starożytnych, wzniesionych przez Greków, Rzymian, Persów, które były zajmowane i zasiedlane przez muzułmanów w trakcie prowadzonych przez nich podbojów.
Przed nastaniem islamu w Hidżazie, gdzie na świat przyszedł i prowadził swą działalność prorok Muhammad, istniały trzy główne miasta: Mekka – centrum handlowe i religijne, At-Taif, słynące z żyznej, jak na miejscowe pustynne warunki, ziemi, oraz Jasrib, późniejsza Medyna. Muhammad, który część życia spędził podróżując z karawanami, od momentu, w którym rozpoczął działalność religijną, związał swe życie z dwoma spośród wymienionych wyżej miast – Mekką i Medyną. Wśród wytycznych głoszonej przez niego wiary są takie, które można w pełni praktykować jedynie w mieście albo w dużej osadzie. Należy do nich między innymi piątkowa wspólna modlitwa w meczecie oraz ablucja, którą najlepiej dokonać jest w łaźni. I to meczet oraz łaźnia stają się pierwszymi wspólnymi elementami miast arabsko-muzułmańskich.
Meczet piątkowy
Meczet piątkowy, zwany także kongregacyjnym (dżami), można porównać do średniowiecznej europejskiej katedry. Wokół niego rozrastało się miasto i powstawały mniejsze meczety. Poszczególne szkoły prawa muzułmańskiego spierały się co do zasady, gdzie powinno się wygłaszać piątkowe kazania. Niektórzy twierdzili, że wystarczy do tego jedynie trwale zamieszkana osada, np.