Lubeka i miejska kolonizacja. Podbój przez władców niemieckich ziem między dolną Łabą i Odrą, zamieszkanych przez Słowian, oraz towarzysząca temu kolonizacja sprawiły, że od połowy XII w. coraz aktywniej w bałtyckim handlu zaczęli uczestniczyć kupcy z miast północnoniemieckich. W 1143 r. hrabia Holsztynu założył nad rzeką Trawą, ok. 20 km od jej ujścia do Bałtyku, miasto Lubekę (niem. Lübeck; nazwa odnosiła się do zniszczonej w tej okolicy kilka lat wcześniej słowiańskiej osady Liubice). Jego dogodne położenie sprawiło, że przyciągało licznych osadników z Westfalii i Dolnej Saksonii. Korzystając z lubeckiego portu, dolnoniemieccy kupcy rozpoczęli ekspansję na głównym szlaku bałtyckiej żeglugi prowadzącym przez Gotlandię, ujście Dźwiny lub Zatokę Fińską do Nowogrodu Wielkiego.
W 1161 r. uzyskali ochronę prawną na Gotlandii, ok. 1191/92 r. otrzymali prawo do założenia kościoła św. Piotra i własnego dworu w Nowogrodzie, w 1201 r. uczestniczyli w założeniu Rygi w pobliżu ujścia Dźwiny. O wpływy na bałtyckich szlakach handlowych rywalizowali w tym czasie głównie ze skandynawskimi kupcami i żeglarzami z Gotlandii. W I poł. XIII w. na południowych wybrzeżach Bałtyku, najczęściej w pobliżu starszych osad słowiańskich, powstała sieć miast na prawie niemieckim, głównie lubeckim (idąc od zachodu: Wismar – 1229 r., Rostok – 1218 r., Stralsund – 1234 r., Greifswald (Gryfia) – 1241–49 r., Szczecin – 1237 r., Kołobrzeg – 1255 r., Gdańsk – 1225–63 r., Elbląg – 1237 r., Królewiec – 1255 r.). Stały się one trwałymi punktami oparcia dla gospodarczych wpływów kupców niemieckich. Miejskiej kolonizacji strefy bałtyckiej sprzyjali władcy terytorialni, którzy dążyli do wzmocnienia potencjału demograficznego i gospodarczego swoich państw.