Państwa nordyckie wobec dwóch wielkich wojen

Region bałtycki wchodził w XX w. zdominowany przez dwie potęgi: Niemcy i Rosję. Państwa skandynawskie próbowały – z różnym skutkiem – zachować w tej sytuacji neutralność, w drugiej połowie stulecia pozostając po demokratycznej stronie żelaznej kurtyny.

Forum Lądowanie oddziałów niemieckich na Alandach podczas szwedzko-fińskiego sporu o archipelag, 1918 r.

Obawy i napięcia. Słabe na przełomie XIX i XX w. demograficznie i wojskowo, a także dysponujące ograniczonym potencjałem gospodarczym bałtyckie państwa nordyckie, Dania i Szwecja, prowadziły bardzo ostrożną politykę ukierunkowaną na unikanie uwikłania w konflikty mocarstw. Oba borykały się też z poważnymi problemami wewnętrznymi. Dania nadal leczyła rany po drugiej wojnie o Szlezwik i stabilizowała parlamentarno-gabinetowy system polityczny; Szwecja bez większej traumy zaakceptowała odłączenie Norwegii w 1905 r., ale zmagała się ze skutkami emigracji (ocenia się, że w latach 1850–1914 kraj opuściło ok. 1,4 mln osób) oraz następstwami rywalizacji między żywiołem konserwatywnym a liberalnym. Wszak dopiero w 1909 r. zniesiono wyborczy cenzus majątkowy i rozszerzono prawo wyborcze na wszystkich mężczyzn. Z największą więc uwagą, a i wielkimi obawami, obserwowano w skandynawskich stolicach narastanie napięcia w Europie.

Szwecja u progu Wielkiej Wojny. Szwecja była (słusznie) uważana za państwo proniemieckie. Przyczyniło się do tego też zawarte w 1881 r. małżeństwo księcia korony Gustawa (pan. 1907–50 jako Gustaw V Adolf) z księżniczką Sophie Marią Wiktorią z niemieckiej dynastii badeńskiej (Wiktorią Badeńską). Większość elity żywiła poza tym głęboką, historyczną niechęć do Rosji. W czasie kryzysu po zastrzeleniu w Sarajewie arcyksięcia Ferdynanda (28 czerwca 1914 r.) Szwecja stwierdziła najpierw, że w przypadku wojny nie wystąpi po stronie Rosji i to niezależnie od tego, w jakich sojuszach znajdowałoby się państwo carów, a dopiero później (31 lipca) zadeklarowała neutralność w konfliktach austriacko-serbskim, a następnie między Niemcami a Rosją i Francją. 8 sierpnia wspólną deklarację neutralności wydały Szwecja i Norwegia.