Córka Piotra I Wielkiego (pan. 1682–1725) i Katarzyny I rządziła Rosją przez 21 lat (1741–62). Dyplomaci donosili swoim władcom, że jest piękna i zmysłowa. Żona posła angielskiego pisała, iż ma cudownie kasztanowe włosy, wyraziste błękitne oczy, zdrowe zęby i czarujące usta. Że jest wysoka, zgrabna i energiczna jak ojciec. Choć miała ponoć tatarski nos – dlatego nie pozwalała portretować się z profilu. Ówczesny pisarz i historyk rosyjski Mikołaj Karamzin uważał ją za próżną i lubieżną. Jak pisze z kolei historyk brytyjski Simon Sebag Montefiore: „Dorastała w cieniu sławnego, dominującego ojca – monarchy, zatem młodość spędziła w stanie zawieszenia między tronem a lochem. Wyostrzyło to jej instynkt polityczny (...). Była impulsywna, hojna i frywolna, ale równocześnie sprytna, mściwa i okrutna – nieodrodna córka Piotra Wielkiego”.
Zasiadła na rosyjskim tronie dzięki gwardyjskiemu przewrotowi. W nocy z 7 na 8 grudnia 1741 r. z grupką spiskowców ruszyła konno do koszar pułku preobrażeńskiego, podburzyła lejbgwardzistów i poprowadziła ich do carskiego pałacu. Żołnierze wnieśli ją do niego na rękach i obwołali władczynią. Formalny car, piętnastomiesięczny Iwan VI (pan. 1640–41), został natychmiast zamknięty w Twierdzy Szlisselburskiej.
Słuchała doradców, co już dobrze świadczy o jej inteligencji. Jej ostatni kochanek, Iwan Szuwałow, założył uniwersytet moskiewski (później nazwany imieniem Łomonosowa). Po ojcu wykazywała się muzykalnością i miłością do sztuki. Była okrutna i zabobonna, ze słabością do wiśniówki i sukien, których naliczono po jej śmierci 15 tys., oraz kosmetyków, których wraz z wiekiem nadużywała. Do końca swych dni adorowała mężczyzn, przyjmowała w sypialni coraz młodszych, jednocześnie mając u boku wiernego faworyta, a być może i męża (podobno na rozkaz Katarzyny II spalił dokumenty o tym świadczące).