Wróżba. Przedstawiając losy ostatniego imperatora zjednoczonego Cesarstwa Rzymskiego, nie sposób pominąć barwną anegdotę przytoczoną w dziele historycznym Ammiana Marcellina, będącego bezpośrednim świadkiem burzliwych wydarzeń schyłku IV w. Uwidacznia ona przewrotność losu i niebezpieczeństwo ludzkiej ambicji. Otóż grupka dostojników nieprzychylna cesarzowi Walensowi (364–378) próbowała za pomocą sztuki magicznej ustalić imię jego potencjalnego sukcesora. Losując kolejne greckie litery ΘΕΟΔ (THEOD), uznali, że będzie nim notariusz Teodor. Niespodziewanie wiadomość o tym zdarzeniu dotarła do uszu cesarza, co skończyło się egzekucją zarówno uczestników wróżbiarskiego zgromadzenia, jak i niedoszłego elekta. Po tragicznej śmierci Walensa na polu bitwy wróżba jednak się spełniła, gdy ster rządów przejął władca o imieniu zgodnym z kolejnością wylosowanych przez spiskowców liter – Teodozjusz.
Droga do władzy. Ojciec przyszłego cesarza Flawiusz Teodozjusz (nazywany Teodozjuszem Starszym) był znakomitym wodzem wywodzącym się z miasta Kauka w iberyjskiej prowincji Gallaecia. Cieszył się dużym uznaniem cesarza Walentyniana I, który wspólnie ze swym młodszym bratem Walensem zarządzał Cesarstwem Rzymskim. To właśnie Teodozjuszowi Starszemu Walentynian I powierzał dowództwo w najtrudniejszych kampaniach toczonych na rzymskich granicach od Wysp Brytyjskich po Ren oraz Dunaj, a także Afrykę Północną. Młody Flawiusz Teodozjusz towarzyszył ojcu w kolejnych ekspedycjach, zdobywając cenne doświadczenie wojskowe.
Pierwszą ważną wyprawą, którą poprowadził już jako samodzielny dowódca, była pacyfikacja plemienia Sarmatów na Bałkanach w latach 373–374. Niestety, osiągnięcia militarne Teodozjusza Starszego wzbudziły zazdrość przedstawicieli jednej z dworskich koterii, którzy wykorzystując chorobę, a następnie śmierć Walentyniana I, doprowadzili pod koniec 375 r.