Pomocnik Historyczny

Jak Brzostowski chłopów wyzwolił

Rzeczpospolita Pawłowska Pawła Ksawerego Brzostowskiego

Paweł Ksawery Brzostowski w Pawłowie; alegoryczny obraz z 1798 r. Paweł Ksawery Brzostowski w Pawłowie; alegoryczny obraz z 1798 r. DP
Miniaturowa republika z własną konstytucją, samorządem oraz chłopskimi obywatelami.
Ruiny Pawłowa, obecnie na terenie Litwy.BEW Ruiny Pawłowa, obecnie na terenie Litwy.

Idea reformy włościańskiej. Urodzony w 1739 r., w magnackiej rodzinie Brzostowskich, Paweł Ksawery odebrał wszechstronną edukację. Uczył się w Wilnie, Warszawie oraz Rzymie, gdzie zapoznał się z ideami oświeceniowymi. Ze względu na pozycję swojego rodu już w wieku 16 lat otrzymał nominację na kanonika katedry wileńskiej. Po powrocie z Italii poświęcał się inicjatywom kulturalnym, próbował też szczęścia jako poeta. W 1767 r. kupił dobra Merecz w województwie wileńskim, obejmujące 3 tys. ha, zamieszkane przez ok. 270 chłopów. Jak sam pisał pod koniec życia, znalazł „ziemię lasem zarosłą, nieludną i tych garstkę ludzi zdziczałych szukać trzeba było po lasach, którzy w nędzy i mizeryi żyli, obciążeni robociznami w stanie niewolniczym, podług zwyczaju powszechnego w tym kraju”. Z energią przystąpił do organizacji majątku na nowych zasadach.

Już od jakiegoś czasu reformatorzy załamywali ręce nad kondycją stanu chłopskiego w Rzeczpospolitej. Chłopi stanowili własność szlachty i mogli być przez właściciela odsprzedani wraz z ziemią. Pod wpływem idei oświecenia i fizjokratyzmu, widzącego w rolnictwie naturalne źródło bogactwa, coraz większą popularność zdobywał pomysł zniesienia pańszczyzny na rzecz czynszów. W tym właśnie zawierało się hasło reform włościańskich, które scalało intelektualne elity okresu stanisławowskiego. Zwolennicy zmian uważali, że chłopska niewola jest niemoralna, przeciwna prawom naturalnym, i stanowi jedną z przyczyn gospodarczej zapaści kraju.

Brzostowski nie chciał poprzestać na oczynszowaniu. Na podstawie podręcznika „Éléments d’agriculture”, francuskiego agronoma Duhamela, doszedł do wniosku, że produktywność zwiększy się, gdy chłopi zyskają prawa do ziemi, na której pracują.

Pomocnik Historyczny „Blizny po rozbiorach” (100199) z dnia 15.08.2022; Blizny po rozbiorach; s. 42
Oryginalny tytuł tekstu: "Jak Brzostowski chłopów wyzwolił"
Reklama