Czteroletni Sejm Wielki, modernizacja państwa

Rewolucyjne przyspieszenie modernizacji państwa.

Krajobraz przed ostateczną bitwą. Zrekapitulujmy sytuację Rzeczpospolitej Obojga Narodów w ostatnich dekadach XVIII w. Była ona jednym z najrozleglejszych, a jednocześnie najsłabszych państw europejskich. Próby wzmocnienia kraju, podjęte przez Familię Czartoryskich i Stanisława Augusta po 1764 r. r., zostały zablokowane przez Rosję, której dominacja nad Wisłą została ugruntowana najpierw wyborem swego kandydata na tron, następnie konfederacją radomską i narzuceniem tzw. praw kardynalnych (1767–69), a ostatecznie rozbiorem (1772 r.).

Słabość ustrojowa i ekonomiczna Rzeczpospolitej, podtrzymywana przez Petersburg, przez kolejne lata zmuszała króla i społeczeństwo do uznawania rosyjskiego protektoratu. Sytuację mogła zmienić albo zgoda Katarzyny II na zreformowanie państwa, co byłoby wbrew jej interesom, albo zmiana sytuacji geopolitycznej prowadząca do osłabienia Rosji na arenie międzynarodowej. Druga ewentualność pojawiła się, gdy Turcja – uprzedzając plany Petersburga zmierzającego do aneksji kolejnych, po Krymie, jej terytoriów – 16 sierpnia 1787 r. wypowiedziała Rosji wojnę. Rok później, wykorzystując zaangażowanie Petersburga w konflikt z Portą, zrobiła to też Szwecja.

PolonaZbiór kazań ks. Michała Franciszka Kociełkowskiego, kanonika gnieźnieńskiego, na początek obrad sejmu 1786 r.

Mapa sporu politycznego. W Rzeczpospolitej odebrano to jako niezwykle sprzyjającą okoliczność do dokonania zmian, przy czym główne siły w społeczeństwie różnorodnie je pojmowały. Życie polityczne w okresie rządów Rady Nieustającej (od 1775 r.) zdominowały dwa obozy: królewsko-ambasadorski i opozycji magnackiej. Wysłannik Petersburga Otto Magnus Stackelberg, po bezskutecznych próbach stworzenia własnego stronnictwa prorosyjskiego w czasie pierwszego rozbioru, został zmuszony do szukania oparcia u Stanisława Augusta.