Wyjście z lochu. Idea doskonalenia zarówno więźniów, jak i zakładów karnych sięga okresu wczesnonowożytnego, a nowych form i rozmachu nabrała pod koniec XVIII w. – jako echo oświecenia i rewolucji francuskiej. Chodziło nie tylko o to, aby państwo stało się bardziej humanitarne i skuteczne w karaniu podwładnych. Miało ich także przygotować do powrotu do życia społecznego po wypuszczeniu z więzienia. Nowa architektura i organizacja zakładów karnych miały świadczyć o nowoczesności danego państwa. Punktem wyjścia dla różnych ruchów poszukiwawczych był katastrofalny stan ówczesnych lochów, więzień oraz aresztów.
Z tego punktu widzenia dawne tereny Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego zostały w wyniku rozbiorów włączone w szersze zjawisko modernizacji myślenia o uwięzieniu jako regulowanej prawnie formie ograniczenia wolności pojedynczego człowieka przez państwo. Przy czym w każdym z zaborów przybierało to różne formy.
Konsekwencje kodyfikacji. Istotnym warunkiem przemian była nowa praktyka sądowa, która stała się kluczowa dla powstania nowoczesnych państw; swoista mozaika przepisów karnych została ujednolicona w cesarstwie Habsburgów już w połowie XVIII w., w Prusach od początku XIX w., a w Rosji od połowy XIX w. Jednym z efektów owych kodyfikacji było powstanie nowych, dużych zakładów karnych – jak te w wielkopolskich Wronkach, w wileńskich Łukiszkach czy przy ul. Rakowieckiej na warszawskim Mokotowie. Dopiero bowiem wówczas wykrystalizowała się wyłączna odpowiedzialność państwa za realizację wymiaru sprawiedliwości w sprawach karnych, a więc także za wykonywanie wyroków, z czym wiązała się odpowiednia pojemność więzień. W Rzeczpospolitej jeszcze pod koniec XVIII w. odpowiadały za to bardzo różne instytucje: władcy, sędziowie, biskupi, zwierzchnicy wspólnot religijnych.