Podobny do ojca. Spośród czterech synów Gustawa I Wazy, którzy dożyli dorosłości, najmłodszy Karol przypominał ojca w największym stopniu. Był wysoki i obdarzony silną budową ciała. Twarz miał okrągłą, niebieskie oczy o przenikliwym spojrzeniu, nos prosty, ostro zakończony. Nosił krótkie wąsy i spiczastą bródkę. Wedle opisu XIX-wiecznego historyka Andersa Fryxella „twarz króla sama w sobie była piękna, choć wyrażała zbyt dużą surowość, zwłaszcza w ostatnich latach życia, gdy troski jeszcze bardziej zaostrzyły mu spojrzenie, a czoło pokryły zmarszczkami”.
Na jego portretach uwagę przyciąga zwłaszcza uczesanie, rzadkie resztki włosów zaczesane przez w większości łysą głowę tak, aby jedno pasmo biegło przez środek, a dwa pozostałe po bokach. Trzy pieczołowicie układane kosmyki spotykały się nad czołem.
Książę Södermanlandu. Karol urodził się w 1550 r. na zamku w Sztokholmie jako ostatnie dziecko Gustawa i Małgorzaty Eriksdotter. Matka zmarła, gdy nie miał jeszcze roku, więc wychowywała go macocha oraz damy dworu. Na podstawie testamentu ojca otrzymał księstwo Södermanlandu. Odegrał znaczną rolę w odsunięciu od władzy szalonego Eryka XIV.
Kiedy doszło do zmiany na tronie, a królem został Jan III, Karol stał się pełnoletni i otrzymał pełnię władzy nad swoim księstwem. Traktował Södermanland jak własność i niechętnie dzielił się z królem wpływami z podatków. Wciąż był w ruchu: osobiście nadzorował prace kopalni oraz budowę zamków. Wzorem ojca ingerował w najmniejsze szczegóły związane z uprawą roli czy wymiany handlowej. W liście do jednego ze swoich namiestników szczegółowo instruował go, ile żelaza należy wymienić za ładunek chmielu, który właśnie przybył do portu w Nyköping.
Sposobem na umocnienie pozycji było małżeństwo z kobietą o stosownym urodzeniu i majątku.