Hasło z Wilna. Pierwsza żydowska organizacja bojowa powstała w Wilnie jako reakcja na masowe mordy dokonane w ciągu kilku miesięcy po zajęciu miasta przez Niemców. Spośród 55 tys. Żydów mieszkających tu w przededniu wybuchu wojny sowiecko-niemieckiej jesienią 1941 r. przy życiu pozostawało zaledwie 15 tys. Pozostałych wymordowano w Ponarach. Hasło podjęcia zbrojnego oporu sformułował 31 grudnia 1941 r. poeta Aba Kowner. W manifeście skierowanym do żydowskiej młodzieży trafnie przewidywał, że Niemcy będą dążyć do wymordowania wszystkich Żydów europejskich. W takiej sytuacji jedynym wyjściem mogło być tylko odrzucenie złudzeń i podjęcie czynnego oporu, nawet bez nadziei na ratunek. Wkrótce utworzono Zjednoczoną Organizacją Partyzancką (Fareynegte Partizaner Organizatsye).
Topografia polityczna. W getcie warszawskim, gdzie wiadomości o powstaniu wileńskiej organizacji zbrojnej docierały za pośrednictwem emisariuszy, jeszcze przez długi czas uważano, że na terenie Generalnego Gubernatorstwa nie dojdzie do masowej eksterminacji Żydów. Pośród partii politycznych największy potencjał, pomimo opuszczenia Polski przez większość członków Centralnego Komitetu, zachował Socjalistyczny Powszechny Żydowski Związek Robotniczy Bund. Nie bez znaczenia pozostawał fakt, że jako jedyna żydowska organizacja polityczna miał ugruntowane związki z Polską Partią Socjalistyczną, w okresie okupacji podzieloną na Wolność-Równość-Niezawisłość i mniejsze ugrupowanie Polscy Socjaliści. Poprzez swojego przedstawiciela po stronie aryjskiej, którym był adwokat Leon Feiner (ps. Berezowski, Mikołaj), Bund docierał do Delegatury Rządu na Kraj, przekazując dezyderaty, a po rozpoczęciu masowej eksterminacji raporty o jej przebiegu dla Rządu RP w Londynie.