Dokumenty śmierci
Archiwum Ringelbluma. Dokumenty śmierci. Jak butelka wyrzucona z tonącego okrętu
Radość Soboty. Zamknięta w getcie warszawskim inteligencja żydowska podjęła taką działalność naukową, jaka była jej dostępna – badanie i dokumentowanie życia odciętego od świata miejsca. Lekarze, którzy nie byli już w stanie pomagać umierającym pacjentom, zajęli się badaniami nad chorobą głodową. A Emanuel Ringelblum, historyk, działacz społeczny i publicysta, powołał zespół złożony z ekonomistów, pedagogów, prawników, znawców folkloru, kultury i literatury, by archiwizował i opracowywał wszelkie ślady z życia zamkniętego miasta. Spotkali się w październiku 1940 r. w mieszkaniu Ringelbluma. Przyjęli nazwę Oneg Szabat (hebr. Radość Soboty), bo właśnie w soboty odbywały się ich konspiracyjne spotkania; w budynku, w którym dziś mieści się siedziba Żydowskiego Instytutu Historycznego – wówczas na samym obrzeżu getta – przy ul. Tłomackie 3/5.
Opór intelektualny. W pewnym sensie Emanuel Ringelblum zajął się tym, czym zajmował się niemal od zawsze – dokumentowaniem dziejów Żydów jako części polskiej historii. Gdy odmówiono mu przyjęcia na medycynę z powodu numerus clausus, ukończył Wydział Filozoficzny Uniwersytetu Warszawskiego, gdzie przeszedł solidną szkołę badań mediewistycznych. Jego rozprawa doktorska miała tytuł „Żydzi w Warszawie. Od czasów najdawniejszych do ostatniego wygnania w r. 1527”.
Jak napisał prof. Paweł Śpiewak, socjolog, w latach 2011–20 dyrektor ŻIH, dla członków Oneg Szabat ta praca była rodzajem oporu, ale innym niż walka zbrojna. To było nieposłuszeństwo intelektualne. „Ringelblum chciał powiedzieć, że opór daje poczucie sensu, bo wyrywa ich z życia na co dzień, życia, które sprowadzało się do troski o przeżycie. W tej aktywności ludzie wykraczali poza siebie.